تغییرات اجتماعی شهر تهران در دوره پهلوی اول

نویسندگان

1 دانشیار جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران

2 دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران.

چکیده

بررسی و کسب دانش از نحوه تغییرات اجتماعی شهر در دوره‌های تاریخی متعدد بالاخص در اوایل توسعه و گسترش شهر، از اهمیت به سزایی در جامعه‌شناسی شهری برخوردار است. لذا هدف این مقاله، بررسی تغییرات اجتماعی شهر تهران در دوره پهلوی اول (1304-1321) است. در ارتباط با روش تحقیق، تحلیل تاریخی و تحلیل هرمنوتیک تفسیری به موازات یکدیگر در اینجا استفاده شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که: شهر تهرانی که در در اواخر دوره قاجاریه، تهران با هرج و مرج و ضعف قدرت مرکزى روبرو شده بود، در طی سال‌های 1300 تا 1320 شاهد تغییرات و تحولاتی بود که تا آن مقطع تاریخی تجربه نکرده بود. تغییراتی (نظیر پیدایش دیوانسالاری، اجرای سیستم جدید مدیریت شهری (بلدیه)، گسترش محلات و ایجاد محلات جدید، ایجاد ساختمان‌های متعدد و زیاد، ایجاد خیابان‌ها، توسعه فضایی شهر، حرفه‌ها و مشاغل جدید، مهاجرت و افزایش جمعیت شهری و ...) باعث تغییر الگوهای دیرپای زندگی در شهر شد و شهرنشینی مدرن را نوید داد. در کنار این در پی سیاست‌های تجددگرایی، شاهد شدت گرفتن هجوم فرهنگ غربی به شکل بی‌سابقه‌ای در شهر بالاخص در معماری و شهرسازی و فرهنگ و آداب مردم در تهران هستیم. نتیجه تحقیق حاکی است که شهرنشینی جدید در ایران، با محوریت شهر تهران شکل گرفت و با نوسازی و طرح‌های توسعه شهری توسط دولت به تبیعت از کشورهای غربی، با ایجاد تغییرات شگرف اجتماعی و رویارویی با ناشناخته‌ترین مسائل شهری همراه بود. تغییراتی که مردم شهری، صرفاً پذیرندگان این تغییرات هستند و خودشان را با آنها انطباق می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Social Changes in Tehran during the First Pahlavi Period

نویسندگان [English]

  • Abdolhosein Kalantari 1
  • Hassan Bakhshizadeh 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran.
2 PhD. of Sociology.
چکیده [English]

Investigating and acquiring knowledge of how social change has taken place in numerous historical periods, especially early in the development and expansion of the city, is of great importance in urban sociology. The purpose of this article is to examine the social changes of Tehran during the first Pahlavi period (1332-1324). Here we have used parallel research methods, historical analysis, and interpretive hermeneutics in parallel. The findings of the study show that: Tehran, which faced chaos and weakness of central power in the late Qajar period, saw changes during the period 1300 to 1320 that it had not experienced until then. Changes (such as the emergence of bureaucracy, the implementation of the new urban management system (BALDIA), the expansion of neighborhoods and the creation of new neighborhoods, the creation of numerous and numerous buildings, the creation of streets, the spatial development of the city, new occupations and jobs, the migration and growth of the urban population, etc). It changed the long-standing patterns of life in the city, promising modern urbanization. Alongside these modernization policies, we are witnessing an unprecedented intensification of Western culture in the city, especially in architecture, urbanism, and the culture and customs of the people in Tehran. The results of the study show that the new urbanization in Iran was centered on Tehran and was accompanied by modernization and urban development plans by the government to adhere to western countries, creating dramatic social changes and confronting the most unknown urban issues. The changes that urban people are simply accepting and adapting to these changes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tehran
  • city
  • Social Chang
  • Pahlavi Period (1304-1321)

مراجع

آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر. ترجمه: احمدگل محمدی. محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
آدینه‌وند، مسعود؛ فلاح توتکار، حجت؛ پورمحمدی املشی، نصراله؛ بهرام نژاد، محسن (1396). جایگاه و نقش زنان در نظام اداری ایران دوره رضاشاه (1320-1304ش.). فصلنامه علمی و پژوهشی «تاریخ اسلام و ایران»، 27 (34).
آروی، پیتر؛ همبلی، گوین؛ ملویل، چارلز (1371). سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روابت کمبریج. ترجمه: عباس مخبر، تهران، طرح نو.
استفانی، کرونین (1377). ارتش و حکومت پهلوی. ترجمه: غلامرضا علی بابایی. تهران: نشر خجسته.
استفانی، کرونین (1393). رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین. ترجمه: مرتضی ثاقب فر. تهران: نشر جامی.
استوارت، ریچارد. ا. (1370). آخرین روزهای رضاشاه. ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات. تهران: نشر نو.
اقوامی قدم، عارف (1378). شهر، شهرسازی و مدرنیسم در ایران 1320-1299 ه.ش. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران. استاد راهنما: دکتر سیدمحسن حبیبی.
اکبری، محمدعلی (1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجاریه و پهلوی). تهران: علمی و فرهنگی.
امینی، علیرضا و شیرازی، حبیب ا... ابوالحسن (1385). تحولات سیاسی اجتماعی ایران از قاجاریه تا اسـتقرار رضاشاه. ج 2 ،تهران : قومس.
بانک ملی ایران (1338). تاریخچه سی‌ساله بانک ملی ایران. تهران: بی‌نا.
بخشی‌زاده، حسن (1397). تبیین عوامل اجتماعی در دگردیسی ساخت شهر اسلامی در دوره معاصر (موردپژوهی: تهران) شهر اسلامی ایرانی. رساله دکتری دانشگاه تهران.
بمانیان، محمدرضا (1385). عوامل مؤثر بر شکل‌گیری معماری و شهرسازی در دوره پهلوی اول. مدرس هنر، دوره اول، شماره .1
بهنام، جمشید (1383). ایرانیان و اندیشۀ تجدد. تهران، نشر و پژوهش فرزان روز، ص59-58.
پشتکوه، سحر (۱۳۹2). طهران چگونه تهران شد؛ نگاه مقایسه‌ای به تهران در دوره‌های قاجار و پهلوی اول. نشریه معماری همشهری، شماره 24.
جعفری، مرتضی؛ اسماعیلی، صغری، فرشچی، معصومه (1371). واقعه حجاب. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
حبیبی، سیدمحسن (1373). نخستین پژواک مدرنیته در ایران. فصلنامه گفتگو، شماره 5، ص 100.
حبیبی، سیدمحسن (1383). از شار تا شهر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حبیبی، سیدمحسن (1390). شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حبیبی، سیدمحسن(1382). از شار تا شهر. نشر دانشگاه تهران.
حبیبی، سیدمحسن؛ اهری؛ زهرا؛ امامی، رشید (1389). از فرو ریختن باروها تا اندیشۀ شاهراه‌ها؛ پیشینۀ طرح‌های شهری و انگاره‌های شهر تهران از 1309 تا 1345. نشریه صفه، بهار و تابستان، دوره 20، شماره  50،  از ص 85 تا ص 102.
حبیبی، محسن (1368). دولت و توسعه تهران 1320-1304. مجله محیط‌شناسی، دوره 15، شماره 15، زمستان.
حبیبی، محسن (1375). تحول و گسترش تهران در زمان رضاشاه در تهران پایتخت دویست‌ساله. سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران و انجمن ایران‌شناسی فرانسه، تهران.
خلیلی خو، محمدرضا (1373). توسعه و نوسازی ایران در دوره رضاشاه. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
زونیس، ماروین (1370). شکست شاهانه. ترجمه: عباس مخبر. نشر طرح نو.
زیباکلام، صادق (1383). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، 1322-1320. تهران: سمت.
سازمان‌ آمار و اطلاعات‌ و خدمات‌ کامپیوتری‌ شهرداری‌ تهران‌ (1385). اطلس تهران. شهردارى تهران.
سعیدنیا، احمد (1370). ساختار تهران در شهرهای ایران. به کوشش محمد یوسف کیانی، جهاد دانشگاهی.
سکویل-وست، ویتا (1375). مسافر تهران. ترجمه: مهران توکلی. ناشر و پژوهش فرزان.
سیف‌پور فاطمی، نصرالله (1378). آیینه عبرت خاطرات دکتر سیف‌پور فاطمی. به کوشش علی دهباشی. تهران: نشر سخن.
صدیق، عیسی (1319). تاریخ مختصر آموزش‌وپرورش. تهران: شرکت طبع کتاب.
صفری، سهیلا؛ یوسفی‌فر، شهرام؛ شیخ نوری، محمدامیر(1393).اعتراضات مردم به نوسازی شهری در دورة پهلوی اول (مطالعة اسناد عرایض مجلس شورای ملی-مجلس ششم تا هشتم تقنیه). تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال چهارم، شمارة اول، بهار و تابستان 1393 ،صص 29 -60.
طبری، احسان (1395). جامعه ایران در دوران رضاشاه پهلوی. تهران: نشر فردوس.
عابدینى، حسن (1366). صدسال داستان‏نویسى در ایران، ج 1. تهران: تندر، 1366.
عمیدی نوری، ابوالحسن (1384). یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار. تهران: فرهمند.
غنی، سیروس (1387). ایران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها. ترجمه: حسن کامشاد. تهران: نشر نیلوفر.
فاضلی، نعمت‌ا... (1396). زنانه شدن شهر با تأکید بر فضاهای شهر تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (بی‎تا). جامعه و دولت در دوره رضاشاه. روزنامه کارگزاران.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1374). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی. ترجمۀ: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران، نشر مرکز.
کریمیان، حسین (1355). تهران در گذشته و حال. انتشارات دانشگاه ملی ایران.
متین دفتری، احمد (1350). خرج و دخل مملکت پیش از مشروطه.  خواندنی‌ها سال سی و دوم، ش. ۴ (6 مهر ۱۳۵۰): ۴۵.
محبوبی اردکانی، حسین (1354). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. تهران: : انتشارات انجمن دانشجویان دانشگاه تهران در سلسله انتشارات دانشگاه تهران.
محرمی، نعمتاالله؛ مهربان حسن (1385). مجموعه قوانین و مصوبات تقسیمات کشوری، جلد اول: 1285 الی 1363. تهران، گوهرشاد.
مستوفی، عبداالله(1343). شرح زندگانی من. ج 2 ، تهران: زوار.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی (1306). مجلس ششم. جلسه 123، 2 تیر، جلسه 29.
مکی، حسین (1374). تاریخ بیست‌ساله ایران. تهران: نشر ناشر.
ملک‌زاده، الهام و علیزاده بیرجندی، زهرا (1390). عوامل مؤثر در شکل‌گیری سیاست‌ها و تحولات جمعیتی در دوره رضاشاه طی سال‌های (1320-1304). فصلنامه جمعیت، شماره 75/7.
ملک‌زاده، الهام؛ علیزاده بیرجندی، زهرا (1390). عوامل مؤثر در شکل‌گیری سیاست‌ها و تحولات جمعیتی در دوره رضاشاه طی سال‌های (1320 -1304). فصلنامه جمعیت، بهار و تابستان 1390 - شماره 75 و 76.
نجفقلی، پسیان و معتضد، خسرو (1382). از سوادکوه تا ژوهانسبورگ: زندگی رضاشاه پهلوی. نشر ثالث.
نفیسی، سعید (1344). تاریخ شاهنشاهی رضاشاه پهلوی از 3 افند 1299 تا 24 شهریور 1320. تهران: انتشارات شورای مرکزی جشن‌های بنیان‌گذاری شاهنشاهی ایران.
نفیسی، سعید (1353). گفتگوی خانوادگی درباره تهران قدیم. انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
هدایت، مخبرالسلطنه (1363). خاطرات و خطرات. تهران: نشر زوار.
الهی، همایون (1382). اهمیت استراتژیک ایران در جنگ جهانی دوم. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
 
Berndtsson I, Claesson S, Friberg F, Öhlen J (2007). Issues about thinking phenomenologically while doing phenomenology. J Phenomenol Psychol. 2007, 38 (2): 256-277. 10.1163/156916207X234293.
Braun, V. and Clarke, V. (2006) Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3 (2). pp. 77-101. ISSN 1478-0887 Available from: http://eprints.uwe.ac.uk/11735
Daniel, Elton L. (2001). The history of Iran. Greenwood Publishing Group.
DeNovo, John A. (1963). American interests and policies in the Middle East, 1900-1939. University of Minnesota Press.
Lindseth A, Norberg A. (2004). A phenomenological hermeneutical method for researching lived experience. Scandinavian Journal of Caring Sciences. 2004;18:145–153. 
Miner-Romanoff, K. (2012). Interpretive and critical phenomenological crime studies: A model design. The Qualitative Report, 17(Art. 54), 1-32. Retrieved from http://www.nova.edu/ssss/QR/QR17/miner-romanoff.pdf
Ricoeur P. (1976). Interpretation theory, discourse and surplus of meaning. Fort Worth: University of Texas Press.
 
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 21
تاریخ چاپ: تیرماه ۱۳۹۹
مهر 1398
صفحه 409-436

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار