ماندگاری قنوات از دید مطلعان کلیدی: پژوهش کیفی در شهرستان تفت

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشگاه یاسوج، ایران

2 عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

قنات یکی از مهم­ترین سازه­های مدیریت پایدار آب زیرزمینی در مواجهه باکمبود آب در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک بشمار می­رود. این سازۀ مدیریتی با وجود کارکردهای اجتماعی و اقتصادی با چالش­های عدیده­ای مواجه است. شهرستان تفت تعداد قابل توجهی قنات را بر پهنۀ خود پذیراست که در دهه‌های اخیر مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. ماحصل این اهمال‌کاری، بایرشدن تعداد بسیاری از قنات است. لذا این پژوهش بر آن است تا به تبیین دلایل ماندگاری قنات در شهرستان تفت بپردازد. در انجام این پژوهش، از رویکرد تحقیق کیفی و روش موسوم به تئوری بنیادی بهره گرفته شده است. جامعۀ آماری پژوهش مشتمل بر خبرگان(مقنی، میراب و رئیس) و کارشناسان قنوات (اعضای هیئت علمی دانشگاه یزد، کارشناسان شرکت سهامی آب منطقه­ای و سازمان جهاد کشاورزی) بوده که به ترتیب با تعداد 22 و 12 نفر از افراد فوق برای حصول اشباع تئوریک مصاحبه شده است. یافته­های پژوهش نشان داد مهم‌ترین دلایل ماندگاری قنوات به ترتیب عبارتند از: دلایل زیست‌محیطی (میزان بارندگی، کیفیت آب، ظرفیت قنات)، اقتصادی- نهادی (دریافت اعتبارات، میزان درآمد بهره‌برداران قنات و تسهیلات فنی- حمایتی)، اجتماعی- آموزشی (آموزش نسل جوان، معرفی تکنولوژی‌های کم‌آب‌بر به کشاورزان‌، سرمایۀ اجتماعی، باورها و اعتقادات مذهبی، مشارکت زنان در امور قنات)، مدیریتی-زیرساختی (صعوبت راه‌های ارتباطی، برداشت بی‌رویه از قنات، حفر چاه غیر مجاز، تجاوز به حریم قنات) و کشاورزی- طبیعی (آلودگی آب و هدررفت آب قنات در فصول غیر کشاورزی).

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Qanat maintenance from key informants' viewpoint: A qualitative research in Taft county

نویسندگان [English]

  • Rahele Sadat Hosseini Fahraji 1
  • Maryam Sharifzadeh 2
1 M.Sc. student of Rural Development, Department of Rural Development Management, Faculty of Agriculture, Yasouj University
2 Assistant Professor of Agricultural Extension, Department of Rural Development Management, Faculty of Agriculture, Yasouj University
چکیده [English]

Qanats are the most important groundwater management tool to cope with water scarcity in arid and semi-arid regions in a sustainable manner. Despite their socio-economical functions, these managerial tools are confronted with lots of challenges. Taft County has hosted significant number of qanats that has been neglected during recent decades. The consequence of this negligence is the loss of capacity in number of barren qanats of the region. The present research aims at investigating qanat maintenance reasons in Taft county. Qualitative research approach and grounded theory method was used. The statistical population was qanat experts (qanat workers: pitman, water lords and managers) and subject matter specialists (Regional water authority and Agri-jihad organization). To reach theoretical saturation, 22 experts and 12 specialists were interviewed, respectively. Results revealed that the most important qanat maintenance reasons were categorized to environmental (amount of precipitation, water quality, qanat capacity), institutional-economical (receiving credits, qanat users’ income, and technical support facilities), socio-educational (youth training, introducing water technology to farmers, social capital, religious beliefs and women participation in qanat), managerial- fundamental (impassable transiting facilities, over-exploitation of qanats, drilling illegal wells and trans-passing on qanat bound) and agricultural-natural (water pollution and water loss during non-agricultural seasons).  

کلیدواژه‌ها [English]

  • water resources
  • Crisis
  • maintenance
  • Qanat
  • Taft County

مراجع

استراس، آنسلم و کوربین، جولیت (1390). اصول و روش تحقیق کیفی، نظریه مبنایی و شیوه‌ها. ترجمه‌ بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، 278 صفحه.
افشار، نسرین و زرافشانی، کیومرث (1389). تحلیل تمایل به مشارکت در مدیریت آبیاری: مطالعه موردی تعاونی‌های آب بران سفید برگ و سراب بس استان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 6، 2، 99-113.
امیرنژاد حمید و رفیعی، حامد (1388). بررسی عوامل مؤثر در پذیرش یکپارچه­سازی اراضی شالیکاران در روستاهای منتخب استان مازندران. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، شماره 13، 48، 329-338.
بانک اطلاعاتی قنات­های کشور (1396). قنات­های استان یزد. مستند به آمار استخراج شده مورخ خرداد ماه 96 موجود در سایت اینترنتی http://www.iranhydrology.net/qanat
بهنیا، عبدالکریم (1379). قنات‌سازی و قنات‌داری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 236 صفحه.
پناهی، فاطمه (1391). تحلیل عوامل مؤثر بر مدیریت بهینه منابع آب در نظام کشاورزی ایران. پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 5، شماره 1، 101-117.
چراغی، ز. 1388. تحلیل نقش قنات در حیات تاریخی یزد از دورۀ ایلخانان تا دوران پهلوی اول. پایان‌نامه دورۀ دکتری رشتۀ تاریخ، دانشگاه اصفهان.
الحاسب، الکرخی؛ ابوبکر، محمدبن الحسن (1388). استخراج آب‌های پنهانی. ترجمه حسین خدیوجم، قدس رضوی، 460 صفحه.
خیرابی، جواد (1360). انتخاب مناسب قنات یا چاه بر چه موازینی باید استوار باشد؟مسائل کشاورزی ایران، شماره 3، 53-62.
دوستی ثانی، مهدی (1379).نقش قنات در توسعه مناطق نیمه شرقی. گزیده مقالات قنات، شماره 1، 25-37.
زهتابیان، غلامرضا؛ خلیل ارجمندی، رضا (1378). بررسی علل شور شدن خاک‌های گرمسار. بیابان، دوره 5، شماره 1، 45-58.
سمسار یزدی، علی‌اصغر (1379). تحلیلی بر وضعیت موجود قنوات استان یزد. مجموعه مقالات قنات، شماره 1، 381-390.
شاطری، مفید (1379). نظام مدیریت در قنات شاهیک قاین. گزیده مقالات قنات، شماره 2، 481-502.
صابری‌فر، رحیم (1385). پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی نابودی قنات‌ها در بخش باخزر شهرستان تایباد. رشد آموزش جغرافیا، دوره 20، شماره 4، 42-47.
صفی نژاد، جواد (۱۳۷۵) .مدیریت منابع آب در حاشیه کویر. دومین همایش ملی بیابان زایی و روشهای مختلف بیابان زدایی، کرمان، معاونت آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.
صفی‌نژاد، جواد (1368). بنه، نظام‌های تولید زراعی جمعی قبل و بعد از اصلاحات ارضی. انتشارات توس، 272 صفحه.
صفی‌نژاد، جواد (1379). نظام‌ تقسیم و حسابرسی و خرید و فروش آب در میبد. گزیده مقالات قنات، 2، 1، 65-74.
صفی­نژاد، جواد (1382). ویژگی­های قنات­های ایران. کتاب ماه هنر، شماره 58-57، 12-18.
صفی­نژاد، جواد (1390). پایداری سیستم­های سنتی مدیریت منابع آب و چگونگی تطبیق با تغییرات محیطی. مجموعه مقالات همایش بین­المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد، مرکز بین­المللی قنات و سازه­های تاریخی آبی، 2153 ص.
عزیزی، جعفر (1380). پایداری آب کشاورزی. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 36، 113-136.
فداکار داورانی، محمدمهدی (1388). قنات و سرمایۀ اجتماعی. برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 1، شماره 1، 149-178.
فداکار داورانی، محمدمهدی و سام آرام، علی (1389). نقش قنات در توسعۀ پایدار روستایی. روستا و توسعه، دوره 13، شماره 2،167-191.
فدایی، احمد. 1385. تمنای باران. تهران: نشر گنجینه آب، 248 صفحه.
گوبلو، هانری (1371). قنات فنی برای دستیابی به آب. ترجمه ابوالحسن سرو مقدم و محمد حسین پاپلی یزدی، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
محمدپور، اکبر و رضایی، محسن (1387). درک معنایی پیامدهای ورود نوسازی به منطقه اورامان کردستان ایران. جامعه‌شناسی ایران، دوره 9، شماره 1 و 2، 3-33.
مکی­زاده، فاطمه؛ فرج­پهلو، عبدالحسین؛ عصاره، فریده؛ شهنی­ییلاق، منیجه (1391). شناسایی عوامل تأثیر گذار بر پذیرش پایگاه‌های اطلاعاتی مبتنی بر وب توسط کاربران دانشگاهی: یک مطالعه گراندد تئوری. تحقیقات کتابداری و اطلاع­رسانی دانشگاهی، دوره 46، شماره 1، 59-81.
میرجعفری، حسین؛ الهیاری، فریدون؛ بهنیا، عبدالکریم؛ چراغی، زهره. (1388). بررسی نظریه خاستگاه قنات در ایران. تاریخ اسلام و ایران، 19، 2، 79-102.
نساجی‌زواره، محمدعلی (1380). بررسی اثرات اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی، خشکسالی. مجموعه مقالات کنفرانس ملی راهکارهای مقابله با بحران آب، شماره 1، 253-265.
نوری سپهر، محمد (1386). مدیریت تأمبن آب آشامیدنی در روستاها. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 22، 2، 139-157.
 
Dunne, C. (2011). The place of the literature review in grounded theory research. International Journal of Social Research Methodology, 14, P.p.111–124.
Hu, Y.Paul Moiwo, J., Yang, Y. and Han, Sh. and Yang, Y. (2010). Agricultural water saving and sustainable ground water management in Shijiazhuang irrigation district, north China plain. Journal of Hydrology, 393, 3-4, P.p.219-232.
Kobori, I. (2007).Role of traditional hydro-technology in dryland development: Karez, Qanat and Foggera. Proceedings of the International History Seminaron Irrigation and Drainage, Tehran, 2–5 May, 2007.
Lehmann, H. P. (2001). Using grounded theory with technology cases: Distilling critical theory from multinational information systems development project. Journal of Global Information Technology Management, 4,P.p.45–60.
Ramkrishna Reddy, Janardhana Raju, N., Venkatarami Reddy, Y. and Reddy, T. V. K. (2000). Water resources development and management in the Cuddapah district, India. Environmental Geology, 39, 3, 342–352.
Soyer, M. and Riordan, T. (1998). Climate change, water management and agriculture. London: Center for Social and Economic Research on the Global Environment.
Stocker, M.and Close, F. (2013). Poor, relatively speaking. Oxford Economic Papers. 35, P.p. 153-170.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار