واکاوی نارسایی‌های‌ موجود برنامه‌ریزی محلی روستایی مبتنی بر نظریه برنامه‌ریزی ارتباطی در استان آذربایجان شرقی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز

2 دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، محقق پسادکتری صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور

چکیده

علیرغم نظرات متفاوت نظریه‌پردازان برنامه‌ریزی اکثر معیارهای فرآیند ارتباطی را می‌توان در سه اصل فراگیر بودن طرف‌های شرکت‌کننده؛ صراحت و شفافیت برای فرآیند بحث؛ و ایجاد اجماع برای راه‌حل‌های سازنده و عملی خلاصه کرد. با توجه به این سه اصل، نارسایی‌های الگوهای طرح‌های توسعه روستایی استان آذربایجان شرقی در قلمرو رویکرد برنامه‌ریزی ارتباطی به روش تحقیق آمیخته با رویکرد توسعه ابزار تحلیل شد. در کل تعداد 40 نفر برای شرکت در مصاحبه عمیق و پاسخ به سؤالات چندگزینه‌ای انتخاب شدند که 25 نفر از این حجم در مصاحبه‌های کیفی شرکت کردند. در فاز اول تحقیق از روش «درون‌نگری هدایت‌شده» استفاده شد. به‌موجب ماهیت این رویکرد در کدگذاری ثانویه برای مدیریت داده‌ها از نرم‌افزار MAXQDA استفاده شد. شاخص‌ها و مفاهیم محوری مستخرج به‌صورت پرسشنامه محقق‌ساخته برای توسعه ابزار در بخش کمی درآمدند. از مدل معادلات ساختاری به شیوه حداقل مربعات جزئی در محیط نرم‌افزار PLS برای تحلیل داده‌های کمی استفاده شد. تعداد 30 درون‌مایه فرعی به‌عنوان نارسایی‌های برنامه‌ریزی توسعه محلی در سه گزینه به‌عنوان معیارهای فرآیند برنامه‌ریزی ارتباطی استخراج شدند که در قالب هشت درون‌مایه اصلی طبقه‌بندی شدند. نتایج نشان می‌دهد الف) تا زمانی که مشارکت ذینفعان در تمام مراحل برنامه‌ریزی نباشد؛ ب) تعریف مشخص از توسعه محلی روستایی نباشد؛ ج) نوع نگرش به توسعه از نوع ارتباطی و پایین به بالا نباشد؛ د) از ظرفیت‌ها، نیازها و انتظارات محلی به نحو احسن استفاده نشود؛ و) نحوه دسترسی به اطلاعات کافی نباشد؛ نمی‌توان به ایجاد اجماع نظر برای راه‌حل‌های سازنده و عملی از طریق دانش بومی، خلاقیت و ضمانت اجرایی دست یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of Existing Deficiencies of Rural Local Planning Based on Communicative Planning Theory in East Azarbaijan Province

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Pourmohammadi 1
  • Aghil Khaleghi 2
1 Professor, Department of Geography and Urban Planning, University of Tabriz
2 PhD in Geography & Rural Planning, University of Tabriz, Tabriz, Iran. Postdoctoral Researcher in Iran National Science Foundation (INSF)
چکیده [English]

Although planning theorists’ opinions vary, most communicative process criteria can be summarized in three principles: inclusiveness of participating parties, openness and transparency for debating process, and consensus building for constructive and practical solutions. According to these three principles, the shortcomings of the rural development plans of East Azerbaijan province in the field of communicative planning approach were analyzed qualitatively-quantitatively by research method mixed with the tool development approach. A total of 40 people were selected to participate in in-depth interviews and answer multiple-choice questions, of which 25 participated in qualitative interviews. In the first phase of the research, the "guided introspection" method was used. Due to the nature of this approach, MAXQDA software was used for data management in secondary coding. The extracted indicators and pivotal concepts became a researcher-made questionnaire for tool development in quantitative sections. The SEM method in PLS software environment was used for quantitative data analysis. Thirty sub-themes were identified as local development planning deficiencies in three options as communication planning process criteria, which were classified into eight main themes. The results show A) as long as the participation of stakeholders in all stages of planning is not; B) there is no clear definition of local rural development; C) the type of attitude towards development is not communicative and bottom-up; D) Local capacities, needs and expectations are not used properly; F) how to access information is not enough; No consensus can be reached on constructive and practical solutions through indigenous knowledge, creativity and executive guarantee.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Local planning
  • Communicative planning
  • Introspection
  • SEM
  • East Azerbaijan
آزاد ارمکی، تقی، جلایی پور، حمیدرضا و دلپسند، کامل (1397)، کارگزاران توسعه محلی: تحلیل جامعه‌شناختی نیروهای مؤثر در توسعه منطقه مرزی پیرانشهر، توسعه محلی (روستائی-شهری)، دوره دهم، شماره 1: 1-28.
افراخته، حسن (1399)، بایسته‌های ساختاری توسعه در نواحی روستایی ایران، تهران: قومس.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی (1398)، سالنامه آماری استان آذربایجان شرقی، تبریز: ایران.
امیدی شاه‌آباد، امید، بدری، سیدعلی، زالی، نادر و رضوانی، محمدرضا (1398)، تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر شکل‌دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعه موردی: استان لرستان)، پژوهش‌های روستایی، دوره دهم، شماره 1: 92- 113.
بهزادنسب، جانعلی (1389)، تحلیل و تعیین فرایند مطلوب انجام برنامه‌ریزی توسعه روستایی در کشور بر اساس رویکرد برنامه‌ریزی ارتباطی، روستا و توسعه، دوره سیزدهم، شماره 4: 51- 74.
خنیفر، حسین و مسلمی، ناهید (1398)، اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی (جلد دوم)، رویکردی نو و کاربردی، تهران: نگاه دانش.
رضایی، جعفر (1382)، مقایسه درجه توسعه‌یافتگی مناطق روستایی شهرستان‌های استان ایلام، مرکز تحقیقات کشاورزی ایلام، دوره 16، شماره 1: 1- 17.
رضوانی، محمدرضا (1390)، برنامه‌ریزی روستایی در ایران، تهران: نشر قومس.
رضوانی، محمدرضا (1390)، برنامه‌ریزی در سطح محلی و جایگاه آن در برنامه‌های توسعه روستایی کشور. اولین کنفرانس بین‌المللی توسعه روستایی، تجارب و آینده‌نگری در توسعه محلی. زاهدان.
رفیعیان، مجتبی و معروفی، سکینه (1390)، نقش و کاربرد رویکرد برنامه‌ریزی ارتباطی در نظریه‌های نوین شهرسازی، آرمان‌شهر، دوره چهارم، شماره 7: 113 – 120.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و بهزادنسب، جانعلی (1383)، برنامه‌ریزی ارتباطی، رویکرد انتقادی به نظریه برنامه‌ریزی (با تأکید بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی)، مدرس علوم انسانی، دوره هشتم، شماره 1: 1 – 22.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، محمودی، سمیرا، غفاری، غلامرضا و پورطاهری، مهدی (1394)، تبیین الگوی فضایی سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار روستایی: مورد: روستاهای استان خراسان رضوی، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره چهارم، شماره 1: 87 – 107.
ریاحی، وحید، عزیزی، سمیه و نصیری زارع، سعید (1400)، سنجش مفهوم توسعه روستایی با تأکید بر دیدگاه روستاییان (موردمطالعه: شهرستان دماوند)، توسعه محلی (روستائی-شهری)، دوره سیزدهم، شماره 1: 119- 145.
سوادی، علی‌اصغر، پورطاهری، مهدی و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا (1396)، تبیین نظری اصول محتوایی و مؤلفه‌های مبنایی تدوین الگوی بومی (اسلامی– ایرانی) مدیریت: با تأکید بر مدیریت روستایی، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره بیست‌و‌یکم، شماره ۴: 86- 121.
شریف‌زادگان، محمدحسین (1382)، چالش‌های برنامه‌ریزی و علل کاهش اثربخشی طرح‌های توسعه در ایران، اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره یازدهم، شماره 43 و 44: 1- 20.
شفیعی‌ثابت، ناصر و میر واحدی، نگین‌سادات (۱۳۹۸)، سیاست‌ها و رویکرد برنامه‌ریزی: چالش‌ها و فرصت‌های توانمندسازی ذینفعان محلی و توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستاهای جنوب و جنوب شرق تهران)، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، شماره 8 (۴): 127- 147.
شفیعی‌ثابت، ناصر و میرواحدی، نگین‌سادات (1398)، واکاوی تأثیرات رویکرد برنامه‌ریزی در توانمندسازی روستاییان در فراگرد توسعه پایدار روستایی (موردمطالعه: شهرستان‌های ری و پاکدشت). فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره نهم، شماره 9: 87- 104.
صالحی نودز، اسما، یعقوبی، نورمحمد و کیخا، عالمه (1400)، ظرفیت‌سازی جوامع محلی در مدیریت بحران اجتماع‌محور: بررسی نقش عوامل فرهنگی، مدیریت بحران، دوره دهم، شماره 2: 57-69.
علیایی، محمدصادق و کریمیان، حبیب‌الله (1390)، بررسی رویکرد برنامه‌های توسعه روستایی در ایران با تأکید بر نقش و جایگاه دانش بومی، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، دوره سوم، شماره 3: 85- 101.
کریم‌زاده، حسین و سعدی، سیما (1399)، واکاوی فرایند خزش شهری و تأثیر آن در پس‌کرانه‌های روستایی پیرامون شهر مریوان. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره دهم، شماره 39: 141- 156.
متوسلی، محمود و حاجی علی‌اکبری، کاوه (1395)، کنش جمعی؛ نقطه اتصال تفکر نهادگرا و نگرش برنامه‌ریزی ارتباطی، برنامه‌ریزی و بودجه. دوره 21، شماره 4: 15-45.
مخبری، مریم و پرتوی، پروین (1396)، تحلیل الزامات نهادی جهت تحقق برنامه‌ریزی ارتباطی در تهران، مطالعات مدیریت شهری، دوره نهم، شماره 32: 53-67.
هاگت، پیتر (1386)، جغرافیا ترکیبی نو، ترجمه: شاپور گودرزی‌نژاد، جلد دوم، تهران: انتشارات سمت.
 
Apostolopoulos, N., Konstantinos J. Chalvatzis, Panagiotis G. Liargovas, Robert Newbery, Elena Rokou (2020). The role of the expert knowledge broker in rural development: Renewable energy funding decisions in Greece, Journal of Rural Studies, 78: 96-106.
Botchway, K. (2001). Paradox of Empowerment: Reflections on a Case Study from Northern Ghana. World Development, 29(1): 135–153.
Flyvbjerg, B. (2004). Phronetic planning research: theoretical and methodological reflections. Planning Theory & Practice, 5(3): 283–306.
Healey, P. (1999). Institutionalist Analysis, Communicative Planning, and Shaping Places. Journal of Planning Education and Research, 19(2): 111–121.
Huxley, M. (2013). Historicizing planning, problematizing participation. International Journal of Urban and Regional Research, 37(5): 1527–1541.
Innes, J. E. (1998). Information in Communicative Planning. Journal of the American Planning Association, 64(1): 52–63.
Innes, J. E., & Booher, D. E. (2014). A turning point for planning theory? Overcoming dividing discourses. Planning Theory, 14(2): 195–213.
Long, N. (1977). An Introduction to the Sociology of Rural Development. London: Tavis tock Publications.
Mannberg, M., & Wihlborg, E. (2008). Communicative planning – friend or foe? Obstacles and opportunities for implementing sustainable development locally. Sustainable Development, 16(1): 35–43.
Mattila, H. (2020). Habermas revisited: Resurrecting the contested roots of communicative planning theory. Progress in Planning, 141: 100431.
McGuirk, P. M. (2001). Situating Communicative Planning Theory: Context, Power, and Knowledge. Environment and Planning A, 33(2): 195–217.
Prager, K., Nienaber, B., Neumann, B, Phillips, A. (2015). How should rural policy be evaluated if it aims to foster community involvement in environmental management? Journal of Rural Studies, 37: 120-131.
Purcell, M. (2009). Resisting Neoliberalization: Communicative Planning or Counter-Hegemonic Movements? Planning Theory, 8(2): 140–165.
Sager, T. (2006). The Logic of Critical Communicative Planning: Transaction Cost Alteration. Planning Theory, 5(3): 223–254.
Sager, T. (2017). Communicative planning. In M. Gunder, A. Madanipour, & V. Watson (Eds.), The Routledge handbook of planning theory (Vol. 2, pp. 93–108). Routledge.
Wang, C., & Wang, Y. (2020). In search of open and inclusive arenas: Transnational practice of communicative planning in Yongtai, China. Habitat International, 106: 102288.
Woltjer, J (2017). Consensus Planning: The Relevance of Communicative Planning Theory in Duth Infrastructure Development, Routledge, London.