اثرات طرح 46 هزار هکتاری آبیاری دشت سیستان بر پایداری اجتماعی روستاها (مورد مطالعه: نواحی روستایی شهرستان هامون)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

با توجه به قرارگیری منشأ جریان‌های ورودی آب به سیستان در کشور افغانستان، کمبود آب یکی از عوامل اصلی محدودکنندۀ توسعۀ فعالیت‌های کشاورزی در این منطقه به‌شمار می‌رود؛ به‌طوری‌که خشکسالی‌های اخیر به خشک‌شدن شریان‌های حیاتی، نابودی بنیان‌های تولیدی و تشدید مهاجرت‌های گسترده به سایر نقاط ایران منجر شده است. در این راستا، طرح آبیاری 46 هزار هکتار از اراضی کشاورزی سیستان به‌منظور انتقال سیلاب‌های جاری از کشور افغانستان به گودال‌های طبیعی معروف به مخازن چاه‌نیمه‌ها و امکان بهره‌برداری مناسب از سیلاب‌های مذکور، برای توسعۀ کشاورزی و پایداری منطقه تصویب و اجرا شد. در این پژوهش تلاش شده است تا تأثیر طرح 46 هزار هکتاری آبیاری دشت سیستان بر پایداری اجتماعی روستاها مطالعه شود. جامعة آماری پژوهش، ساکنان 40 روستای شهرستان هامون بودند که با استفاده از فرمول کوکران، از بین 19،133 خانوار، با 346 نفر مصاحبه صورت گرفت. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، از نرم‌افزارهای سوارا، ماباک، جی.آی.اس. و نیز از آزمون‌های ویلکاکسون در نرم‌افزار SPSS برای تحلیل‌های آماری استفاده ‌شد. براساس آزمون ویلکاکسون، پایداری اجتماعی روستاهای مورد مطالعه، با اجرای طرح انتقال آب به اراضی کشاورزان نسبت به قبل از اجرای طرح افزایش‌ یافته است. نتایج تحلیل فضایی تأثیرگذاری طرح 46 هزار هکتاری بر پایداری اجتماعی روستاها با استفاده از مدل ماباک نشان داد با اجرای طرح انتقال آب، 12 روستا در وضعیت مطلوب، 10 روستا در وضعیت متوسط و 18 روستا در وضعیت نامطلوب یا تأثیرگذاری اندک طرح بر پایداری اجتماعی قرار گرفته‌اند. بیشترین تأثیرگذاری اجرای طرح 46 هزار هکتاری آبیاری بر پایداری اجتماعی روستاها، مربوط به مؤلفه‌های افزایش تمایل ماندگاری روستاییان در منطقه و انتظارات خوش‌بینانه به آیندۀ سیستان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Impact of the 46,000-Hectare Sistan Plain Irrigation Project on the Social Sustainability of Villages (Case Study: Rural Areas of Hamoon City)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Naderianfar 1
  • Sirus Ghanbari 2
  • Javad Bazrafshan 2
1 PhD student in Geography and Rural Planning, Sistan and Baluchestan University
2 Associate Professor of Geography and Rural Planning, Sistan and Baluchestan University
چکیده [English]

Given the water inflows to Sistan in Afghanistan, water scarcity is one of the main factors limiting the development of agricultural activities in the region. Recent droughts have led to the drying up of lifelines, destruction of production bases, and increased migration to other parts of Iran. In this regard, the irrigation project of 46,000 hectares of agricultural land in Sistan has been approved and implemented to channel the current floods from Afghanistan into natural pits known as wells and reservoirs, and to provide the possibility of appropriate use of these floods for agricultural development and regional sustainability. Therefore, this study attempted to examine the impact of the 46,000 hectare irrigation project in the Sistan Plains on the social sustainability of the villages. The statistical population of the study was the inhabitants of 40 villages of Hamoon city. Using the Cochran formula, 346 respondents were interviewed out of 19,133 households. Swara, Mabak, GIS and Wilcoxon tests in SPSS statistical analysis software were used to analyze the data. According to the Wilcoxon test, the social sustainability of the studied villages has increased with the implementation of the water transfer plan on farmers' land compared to before the implementation of the plan. The greatest impact of the implementation of the 46,000 hectare irrigation project on the social sustainability of the villages is related to the components that increase the villagers' tendency to stay in the region and optimistic expectations for the future of Sistan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water Transfer Plan
  • Social Sustainability
  • Village
  • Sistan
  • Mabak Model

مراجع

  • آشفته، پریساسادات و بزرگ حداد، امید (1397)، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی اجرای شبکۀ آبیاری بر محیط سه‌گانه، نشریۀ مهندسی عمران و محیط‌زیست، دورۀ چهل‌وهشتم، شمارۀ 8: 91-101.
  • اصغری لفمجانی، صادق، نادریان­فر، مهدی و نادریان­فر، ثریا (1393)، بررسی تطبیقی محدودیت آب­های سطحی و زیرسطحی در روستاهای شهرستان هیرمند و زهک، فصلنامۀ جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال چهارم، شمارۀ 3(16): 127-142.
  • برقی، حمید، قنبری، یوسف و قاسمی، رقیه (1393)، اثرات اجتماعی-اقتصادی به‌کارگیری دو نوع نظام آبیاری (سنتی و نوین) در جامعۀ کشاورزان، مطالعۀ موردی بخش کهک استان قم، فصلنامۀ علمی-پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، سال دوازدهم، شمارۀ 40: 207-227.
  • پیری، جمشید، انصاری، حسین و شیرزادی لسکوکلایه، سمیه (1393)، ارزیابی اقتصادی و مقایسۀ سیستم‌های ثقلی و تحت فشار شبکۀ توزیع آب در منطقۀ سیستان، نشریۀ پژوهش آب در کشاورزی، دورۀ بیست‌وهشتم، شمارۀ 4: 713-724.
  • جمینی، داوود و جمشیدی، علیرضا (1393)، واکاوی عوامل تبیین‌کنندۀ پایداری اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان چرداول)، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامۀ علمی-پژوهشی دانشگاه گلستان، سال چهارم، شمارۀ 13: 147-165.
  • جلالیان، حمید (1391)، تحلیل اثرات نظام‌های آبیاری نوین بر وضعیت بهره‌برداران کشاورزی در شهرستان خدابنده، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، سال یکم، شمارۀ 2: 41-64
  • خاکی فیروز، زهرا (1395)، عوامل مؤثر بر مدیریت آب از دیدگاه کشاورزان دشت سیستان (مطالعۀ موردی: شهرستان نیمروز)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد به راهنمایی فرهاد لشگرارا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
  • حیدری ساربان، وکیل (1398)، سنجش و اولویت‌بندی نواحی روستایی برحسب سطوح پایداری اقتصادی (مطالعۀ موردی: شهرستان مشگین‌شهر)، مجلۀ روستا و توسعه، سال 22، شمارۀ 88: 1-23.
  • دانش‌مهر، حسین و کریمی، علیرضا (1394)، تبیین نقش ظرفیت‌های جامعۀ محلی در حل مناقشات و کاهش تضادهای اجتماعی (مورد مطالعه: پروژۀ آبیاری و زهکشی دشت ارایض)، مجلۀ توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، دورۀ هفتم، شمارۀ 1: 129-152.
  • ریاحی، وحید و مؤمنی، حسن (1394)، تحلیل توان منابع آب زراعی در نواحی روستایی شهرستان بوئین و میاندشت، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، سال چهارم، شمارۀ 3: 153-171.
  • زارع، شیوا و حیاتی، داریوش (1394)، اثرات زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی توسعۀ شبکه‌های مدرن آبیاری و زهکشی دشت کربال و عوامل تعیین‌کنندۀ آن از دیدگاه بهره‌برداران، نشریۀ پژوهش آب در کشاورزی، دورۀ بیست‌ونهم، شمارۀ 3: 379-395.
  • سلمانی، محمد، تورانی، علی و خراسانی، محمدامین (1389)، سطح‌بندی روستاها براساس ریسک‌های مخازن و شبکۀ توزیع آب آشامیدنی، پژوهش‌های روستایی، شمارۀ 4: 155-177.
  • سبزه‌ای، محمدتقی و کولیوند، شکیبا (1396)، بررسی جامعه‌شناختی مسئلۀ اجتماعی آب در ایران با نگرش توسعۀ پایدار، فصلنامۀ علوم اجتماعی، سال بیست‌وششم، شمارۀ 77: 405-433.
  • شمس‌الدینی، علی، جمینی، داود و جمشیدی، علیرضا (1395)، سنجش و تحلیل پایداری اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعه‌شده: شهرستان جوانرود)، فصلنامۀ پژوهش‌های روستایی، دورۀ هفتم، شمارۀ 3: 486-502.
  • فلاح‌تبار، نصرالله و بحیرایی، حمید (1391)، توسعۀ پایدار کاشان در گرو منابع آب منطقۀ خشک و کویری، فصلنامۀ علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، شمارۀ 2: 215-228.
  • فتاحی، احدالله، بیات، ناصر؛امیری، علی و نعمتی، رضا (1392)، سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی شهرستان دلفان با استفاده از مدل تصمیم‌گیری ویکور (مطالعۀ موردی: دهستان خاوۀ شمالی)، فصلنامۀ علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شمارۀ 11: 65-78.
  • قنبری، سیروس و نادریان‌فر، مهدی (1397)، ارزیابی عملکرد دهیاران در پایداری محیطی روستاها (مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شهرستان نیمروز)، نشریۀ جغرافیا و پایداری محیط، شمارۀ 27: 31-45.
  • کرم‌زادی، مسلم (1397)، آب و توسعۀ پایدار در آسیای مرکزی، فصلنامۀ آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 102: 155-184.
  • کریمی، علیرضا و دانش‌مهر، حسین (1397)، تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی و اقتصادی در بهره‌برداری شبکۀ آبیاری اراضی در شهرستان شوش، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، سال هفتم، شمارۀ 2(24): 165-184.
  • گلباز، مریم، حیدری، بهمن، زادفیروزی، جواد، باب‌اله حیاتی، حسین و ریاحی درچه، فرشید (1396)، ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی سد و شبکۀ آبیاری تنگاب فیروزآباد فارس، مجلۀ تحقیقات اقتصاد و توسعۀ کشاورزی ایران، دورۀ چهل‌وهشتم، شمارۀ 2: 179-195.
  • ملک‌حسینی، افسانه و میرک‌زاده، علی‌اصغر (1393)، ارزیابی تأثیرات اجتماعی سد سلیمان شاه سنقر بر روستاهای تحت پوشش شبکۀ آبیاری و زهکشی سد، پژوهش‌های روستایی، دورۀ پنجم، شمارۀ 3: 589-610.
  • مشکینی، ابوالفضل، برهانی، کاظم و شعبان‌زاده نمینی، رضا (1392)، تحلیل فضایی سنجش پایداری اجتماعی شهری (مورد مطالعه: مناطق 22گانۀ شهر تهران)، جغرافیا (فصلنامۀ بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، سال یازدهم، شمارۀ 39: 186-211.
  • نوری، سیدهدایت‌الله، جمینی، داود و جمشیدی، علیرضا (1395)، شناسایی عوامل بازدارندۀ تجهیز اراضی کشاورزی روستاییان به سیستم‌های آبیاری بارانی (مورد: شهرستان روانسر)، نشریۀ علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال بیستم، شمارۀ 58: 303-325.
  • نسترن، مهین، قاسمی، وحید و هادیزاده زرگر، صادق (1392)، ارزیابی شاخص‌های پایداری اجتماعی با استفاده از فرایند تحلیل شبکه (ANP)، مجلۀ جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست‌وچهارم، شمارۀ 51: 156-173.
  • Colantonio, A. (2008). Traditional and Emerging Prospects in Social Sustainability. Measuring Social Sustainability: Best Practice from Urban Renewal in the EU 2008, EIBURS Working Paper Series.
  • Demin, A. P. . (2016). Water Problems Institute. Moscow, Russian Academy of Sciences.
  • Jamini, D., Ghadermarzi, H., Mafakheri, A., Jamshidi, A., & Nikbakht, S. (2013).. Investigation and assessment of factors that influence ustainable farming: A case study of rice farmers in Shirvan Cherdavel Town, Ilam province, Iran. International Journal of AgriScience, 6: 444-452.
  • Jiménez, A.-F., Cárdenas, P.-F., & Jiménez, F. (2021). Smart water management approach for resource allocation in High-Scale irrigation systems. Agricultural Water Management, 256: 10-25.
  • Manos, B., Bournaris, T., & Chatzinikolaou, P. (2011). Impact assessment of CAP policies on social sustainability in rural areas: an application in Northern Greece. Operational Research, 1: 77-92.
  • ChekolZewdie, P., StevenVan, M., & Michele, A. (2020). Pathways how irrigation water affects crop revenue of smallholder farmers in northwest Ethiopia: A mixed approach, Agricultural Water Management, 233: 88-102.
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 26
پائیز و زمستان 1400
اسفند 1400
صفحه 455-479

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار