مطالعۀ تحولات کالبدی محلات تاریخی با رویکرد محرمیت (مورد مطالعه: محلۀ تاریخی عزب دفتریلر تبریز)

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، آذربایجان شرقی، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، آذربایجان شرقی، ایران.

چکیده

اخلاق به عنوان یکی از معیارها و شاخصه‌های شناخت ابعاد وجودی انسان، از دیرباز همواره مورد تأیید ادیان به خصوص دین مبین اسلام بوده و تأثیر زیادی بر جنبه‌های مختلف زندگی انسان همچون ساختار معماری و شهرسازی داشته است. "محرمیت" و حریم خصوصی نیز طبق آموزه‌های دین اسلام به عنوان یک مفهوم اجتماعی، ارزش کلیدی اخلاقی و زیربنای توجه به شأن و منزلت انسانی است. بنابر آنچه بیان شد هدف از نگاشتن پژوهش حاضر تحلیل و بررسی کالبدی محلات مسکونی، ساختار، اجزا و فضاهای این محلات با معیار اخلاق اسلامی با تأکید بر رویکرد "محرمیت" بوده است. این پژوهش از نوع موضوع‌محور و توسعه‌ای بوده و روش تحقیق به‌کاررفته در آن کیفی و متکی بر روش‌های غیر آماری است. در طی فرایند پژوهش، در مرحلۀ اول بر اساس رویکرد توصیفی- تحلیلی، مطالعات نظری و شناسایی شاخصه‌های محرمیت صورت پذیرفته و در مرحلۀ دوم به بررسی تحولات کالبدی زیر محلۀ تاریخی عزب دفتریلر شهر تبریز بر اساس رویکرد تفسیری و تجزیه و تحلیل کیفی داده‌ها پرداخته شده است. نتایج نشان می‌دهد با وجود اهمیت محرمیت و حریم خصوصی از دیرباز در نزد ایرانیان، هجوم مدرنیته و تکنولوژی از طریق تغییر کالبد فضای زیستی انسان‌ها به خصوص در داخل ابنیۀ مسکونی، تا حدودی به مخدوش شدن (نه کتمان کامل) این اصل به خصوص در "بعد کالبدی" منجر شده است، اما همچنان تلاش‌هایی برای بازآفرینی این مفهوم از سوی ساکنان در کالبد جدید قابل مشاهده است، به گونه‌ای که می‌توان گفت ساختار اصلی محله بعد از گذشت زمان همچنان در پی حفظ حریم‌ها به خصوص حریم ابنیۀ مسکونی و عرصه‌های سکونتی در "بعد عملکردی" بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Studying the physical changes of historical neighborhoods in order the privacy: A case study of the Tabriz Azab Daftarilar historical neighborhood

نویسندگان [English]

  • Parisa Hashempour 1
  • Sana Yazdani 2
1 PhD In Islamic Architecture, Assistant Professor Of Tabriz Islamic Art University, Architecture And Urbanism Faculty, Tabriz, Iran
2 Master Student Of Islamic Architecture, Tabriz Islamic Art University, Architecture And Urbanism Faculty, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Ethics and Morality as the Identifying characteristics and fundamental basics of human existence had been accepted and confirmed by different religions specifically Islam from ancient time. Ethics had enormous effects, not only on various aspects of human life, but also, on different aspects of architecture, civilization and urbanism. Islamic thoughts and teachings consider privacy and personal space as social contents and ethical values which are the basics of human dignity. As it has seen in many Islamic based architectures, private courtyards, corridors inside and out, semi-open arcade and pop-up-porous all meant to protect human dignity. According to what has been mentioned, this study mainly focuses on investigating and analyzing the residential neighborhoods’ skeleton, frame and fundamental details of the construction based on Islamic behaviors by emphasizing on privacy. The current study is a research and developmental study, and the qualitative method, interpretive strategy with non-statistical system has been used. During the process of this project, in the first step based on the descriptive- Analytical method, theoretical studies and identification of privacy indexes has been done and in the second step of research we inspected physical changes of AzabDaftarilar Historical neighborhood in Tabriz, Iran based on interpretative strategy and qualitative data analysis. The analysis of the results confirm that not only privacy was a fundamental parameter of Islamic civilization, but also invasion of modernism and technology had an adverse effects on this priority (privacy) specifically on residential buildings’ border. Despite of the massive effects of modernity, the roots of Islamic architecture in creating of privacy, has been still noticeable. It’s interesting enough to mention that after such a huge non-negligible invasion of modernity, the influence of Islamic architecture is still obvious and secures the privacy aspect of residential areas and buildings

کلیدواژه‌ها [English]

  • residential neighborhoods
  • residential buildings
  • Islamic ethics
  • Privacy
  • physical changes

مراجع

انصاریان، حسین (1382). زیبایی‌های اخلاقی. قم: درّ عرفان.
باستانی راد، حسن (1391). کوی (محله) در شهرهای ایرانی سده‌های نخستین اسلامی. مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام. شماره 10، 1-30.
بورکهارت، تیتوس (1369). هنرمقدس. ترجمه: جلال ستاری. تهران: انتشارات سروش.
پوراحمد، احمد (1393). ساختفضاییشهردرایرانقبلوبعدازاسلام. مشهد: ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی.
پورجعفر، محمدرضا؛ تقوایی، علی‌اکبر (1381). معیارهای بهینه برنامه‌ریزی و طراحی بافت مسکونی شهرها با توجه به ارتباطات متقابل اجتماعی. مدرس هنر. شماره 1، 11-23.
خدایی، زهرا؛ تقوایی، علی‌اکبر (1390). شخصیت شناسی شهر اسلامی؛ با تأکید بر ابعاد کالبدی شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شماره 5، 103-113
خمینی، روح‌الله (1385). صحیفهامام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). جلد 17.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راپاپورت، آ موس (1388). انسان‌شناسیمسکن. ترجمه: خسرو افضلیان. تهران: حرفه هنرمند.
سلطان زاده، حسین (1376). تبریز خشتی استوار در معماری ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سیفیان، محمد کاظم؛ محمودی، محمد رضا (1386). محرمیت در معماری سنتی ایران. هویتشهر. شماره 1، 3-14.
طوفان، سحر (1390). بررسی رابطه مفهوم حریم زنانه با آفرینش فضای ورودی در معماری ایران. نشریه زن و مطالعات خانواده. شماره 14، 119-142.
عباس زادگان، مصطفی؛ قناویز چیان، شراره (1387). بررسی پدیدارشناسانه و چیدمان فضایی قلمروها در محلات و واحدهای مسکونی سنتی- تاریخی ایران، (نمونه موردی شهر یزد). نامه دانشگاه هنر. شماره 1، 73-92.
علی‌آبادی، محمد؛ طغرالجردی، مجید هاشمی (1389). ضرورترویکردینودرتدوینقوانینومقرراتمعماری اسلامی (تأملیبرتأثیرقاعدهفقهیلاضرربرموادمربوطبهحریمبصریدرقانونمدنیایران). نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شماره 1، 67-76.
علیزاده، هوشمند؛ ایران دوست، کیومرث؛  حبیبی، کیومرث؛ بشیر رباطی، محمد (1393). مفهوم محرمیت و فضا در شهرهای دوران اسلامی. پژوهش‌هایمعماریاسلامی، شماره 2، 65-78.
عمرانی، بهروز، و حسین اسمعیلی سنگری (1384). بافت تاریخی شهر تبریز. تهران: سمیرا.
عمید، حسن (1385). فرهنگفارسیعمید. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ 32.
قزلباش، محمدرضا، و فرهاد ابوالضیاء (1364). الفبایکالبدخانهسنتییزد. سازمان برنامه و بودجه.
کلانتری خلیل‌آباد، و نجلا درخشانی (1393). راهبردهایپایداریکالبدی-اجتماعیدرمحلاتتاریخی مطالعۀموردی؛محلۀعودلاجانتهران. شماره 10، 3-14.
کی نژاد، محمد علی؛ هاشم‌پور، پریسا  (1391). ارتقای کیفی خانه با عنصر خیرخواهی. فصلنامه مسکن و محیط روستا. شماره 14، 13-28.
گروت، لینرا، و دیوید وانگ (1384). روش‌های تحقیق در معماری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مرتضی، هشام (1387). اصول سنتی ساخت‌وساز در اسلام. ترجمه: ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
مطهری، مرتضی (1367). فلسفهاخلاق. تهران: صدرا.
معماریان، غلامحسین؛ طغرالجردی، مجید هاشمی؛ کمالی پور، حسام (1389). تأثیر فرهنگ دینی بر شکل‌گیری خانه: مقایسه تطبیقی خانه در محلۀ مسلمانان، زرتشتیان و یهودیان کرمان. فصلنامهتحقیقاتفرهنگی. شماره 2، 1-25.
مکارم شیرازی، ناصر (1361). تفسیرنمونه. تهران: دارالکتب السلامی.
منصوری، علی (1390). حجاب و پوشیدگی در شهرسازی ایرانی- اسلامی، نمونه پژوهش میدانی؛ بافت قدیم شهر شیراز. فصلنامهمسکنومحیطروستا. شماره 130. 38-49.
مهندسین مشاور نقش جهان پارس (1386). طرح تفضیلی منطقه تاریخی-فرهنگی تبریز (منطقه 8 شهرداری). مهندسین مشاور نقش جهان پارس.
مؤمنی، کوروش، و ندا ناصری (1394). بررسیابزارهاوروش‌هایایجادمحرمیتدرخانه‌یزینت الملک شیرازمنطبقبرآیاتوروایاتاسلامی. پژوهش‌های معماری اسلامی. شماره 9. 18-35.
نسترن، مهین؛ صدری، بهزاد؛ فیض شعار، الناز (1390). مفهوم قلمرو در بافت‌های تاریخی دوران اسلامی نمونه موردی: بافت تاریخی شهر اصفهان. تبریز: اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
نقره کار، عبدالحمید؛ حمزه نژاد، مهدی؛ معین مهر، صدیقه (1392). راهبردهای تقویت تعاملات انسانی در طراحی محیط زندگی از منظر اسلامی (بررسی بافت کهن کرمان در دو مقیاس محله، خانه). نشریه مطالعات شهری. شماره 7، 31-46.
نقیبی، سید ابوالقاسم (1389). حریم خصوصی در مناسبات و روابط اعضای خانواده. فقهوحقوقخانواده (ندایصادق). شماره 25، 5-28.
ولی زاده اوغانی، محمدباق (1393). اصول و اندیشه‌های اخلاقی در ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران اسلامی نمونه مورد مطالعۀ محرمیت و حریم خصوصی. پژوهش هنر. شماره 7، 47-60.
ولی زاده اوغانی، محمدباقر (1391). مفهوم شناسیمعماریمعاصرایرانازدیدگاهاخلاقی. تبریز: اولین همایش ملی اندیشه‌ها و فناوری‌های نو در معماری.
هاشمی زرج آباد، حسن، و عابد تقوی، و ذبیح‌الله مسعودی (1393). درونگرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی- اسلامی، نمونه پژوهش میدانی: خانه‌های تاریخی بیرجند. مطالعات فرهنگ اجتماعی خراسان. شماره 2، 123-146.
 
Abu-Lughod, J. (1983). Contemporary Relevance of Islamic Urban Principles. In Islamic Architecture and Urbanism. A. Germen(ed). Dammam, Ging Faisal University: 64-70.
Alizadeh, H. (2007). Changes conceptions of women’s public space in the Kurdish city. Elsevier, Cities. 24.
Altman, I.(1975). The environment and social behavior. Brooks/Cole Monterey, CA.
Bell, P. A., T. Greene, et al. (2005). Environmental psychology. Lawrence Erlbaum Assoc Inc. 29.
Cowan, R. (2005). The dictionary of urbanism. Streetwise Press.
Dictionary, O. E. (2009). OED Online. Oxford University Press. University of Texas Libraries.
Gordon, S. (2004). Privacy: A Study of Attitudes and Behaviors in US, UK and EU Information Security Professionals. Symantec White Paper.
Hutchison, R. (2010). Encyclopedia of urban studies. Loss Angels, London, SAGE Publications, Inc.
Madanipour, A. (1998). Tehran: the making of a metropolis. Chichester, England, John Wiley.
Memarian, G. and F. E. Brown. (2003). Climate Culture and Religion: aspects of the traditional courtyard house in Iran. Architecture and Planning Research 20 (3).
Merriam-Webster, I. (2009). Merriam-webster online dictionary. Springfield
Monteguin, F.-A. d. (1983). The Essence of Urban Existence in the World of Islam. In Islamic Architecture and Urbanism. A. Germen(ed). Dammam, Ging Faisal University: 43-63.
Newell, P. B. (1998). A cross-cultural comparison of privacy definitions and functions: A systems approach. Journal of Environmental Psychology.
Schoeman, F. D. (1984). Philosophical dimensions of privacy: An anthology. Cambridge Univ Pr
Stewart, D. J. (2001). Middle East Urban Studies: identity and meaning. Urban Geography 22(2): 175–181.
Yin, Robert, k. (1994). Case study research: Design & Methods, 2nd ed. Calif: Sage publications.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار