مبانی «امراجتماعی» روستایی: به سوی جامعه‌شناسی خودبسنده و بومی

نویسنده

دانشیار گروه مطالعات توسعۀ اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

ادبیات جامعه‌شناسی اجتماعات محلی و روستایی در ایران، کنش اجتماعی بومی را عمدتاً بر پایۀ ارکان اقتصاد سیاسی شامل نظام قدرت، منابع ثروت و شیوه‌های تولید اقتصادی تحلیل کرده است. به عبارت دیگر در این گفتمان، حیات روستایی بیش از هر چیزی با مقولات «دولت»، «زمین»، «آب» و «اشکال بهره‌برداری» تبیین شده است. با اینکه ارزش تبیین‌گری این مقولات با فرض خودبسندگی جامعه‌شناسی یعنی «تحلیل امر اجتماعی با امر اجتماعی دیگر» در تنافر است، اما باید دید این مقولات چه نسبتی با «امر اجتماعی» دارند و چه سطحی از تبیین آن را بر دوش می‌کشند. هدف مقالۀ حاضر، نشان دادن اهمیت جایگاه «جامع»ها در بازتولید حیات اجتماعی در جوامع بومی و محلی است. مقاله با تحلیل نقاط قوت و ضعف جامعه‌شناسی دورکیمی و تأکید بر ادبیات نوین جامعه‌شناسی، شکلی از تحلیل جامعه‌شناختی با نام «جامعه‌شناسی خودبسنده و بومی» را معرفی می‌کند که از تقلیل‌گرایی می‌گریزد و برای تشریح مبانی کنش اجتماعات انسانی خاصه اجتماعات محلی و بومی قابل استفاده است. جامعه‌شناسی خودبسنده، با بیان تعریف نوین از «امر اجتماعی» و «حق میدان» جامعه‌شناسی، راهی برای ورود به مقولات زمان، مکان، طبیعت و اقتصاد می‌جوید و در مورد نسبت لوکالیتی (نماد طبیعت و مکان) با کامیونیتی (نماد اجتماع و فرهنگ) داوری می‌کند. در این برداشت، نقاط تلاقی ذهنیت (باورها و فرهنگ) و ساخت‌های مرفولوژیک و مکانی اجتماع روستایی، مبناهای خلق و تداوم کنش اجتماعی تلقی می‌شوند. این نوع جامعه‌شناسی، به جای توقف بر مفاهیم ثروت، قدرت و اقلیم، بر مفهوم «جامع‌«ها به عنوان عناصر تنظیم‌‌گر کنش اجتماعی تمرکز می‌کند. جامع‌های عبادتگاهی، مناسکی، هنجاری و مبادله‌ای، مولد عمل اجتماعی به حساب می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Foundations of Rural Social Fact: Towards a Self-Sufficient and Indigenous Sociology

نویسنده [English]

  • Moosa Anbari
Associate Professor of Sociology, Department of Social Development Studies, University of Tehran
چکیده [English]

Iranian rural sociology literature, shows local social action is mainly based on political economic pillars of the system of power, wealth and means of production. In other words, in this discourse, rural life is clarified in categories of "government", "Earth", "Water" and "forms of exploitation. Although the explanatory value of these categories is in contrast to self-sufficiency sociology assumption, that means, "the analysis of the social with the other social fact", but let's see what the issues related to "the social" and what level of explanation to bear. The purpose of this paper is to show the importance of “public places” in the social reproduction of life in local communities. Article by analyzing the strengths and weaknesses of the sociology of Durkheim and emphasis on post Durkheim sociological literature, introduces a form of sociological analysis called "self-sufficient and indigenous sociology" and escape from Durkheim reductionism. Self-sufficient Sociology, presents the new definition of "the social" and "right field" of sociology, a way to enter the categories of time, space, nature and the economy and juges about relationship between “Locality” and “community”. In this view, the confluence of mindness (beliefs and culture) and morphological structures and rural social location, are considered as foundations of creation and perpetuation of social action. This type of sociology, instead of stopping on the concepts of wealth, power and climate, focuses on the concept of " “public places" as regulative elements of social action . Communities, places of worship, ritual, normative and exchange, are foundations of  rural social action.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Determination
  • Rural Sociology
  • Self-Sufficient Sociology
  • the Foundations of Social Fact

مراجع

ازکیا، مصطفی (1370 الف). جامعه‌شناسی توسعه و توسعه نیافتگی روستایی ایران. انتشارات اطلاعات. چاپ سوم.
ازکیا، مصطفی (1370ب). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی توسعه روستایی. انتشارات اطلاعات.
اوژه، مارک (1387). نامکان‌ها: مقدمه‏‌ای بر انسانشناسی فرامدرنیته. ترجمه: منوچهر فرهومند. تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
برک، بیستر (1381). تاریخ و نظریه اجتماعی. ترجمه: غلامرضا جمشیدیها:‌ انتشارات دانشگاه‌ تهران.
برگسون، هانری لوئی (1354). زمان و اراده آزاد، تحقیق در باب معطیات بیواسطه خودآگاهی. ترجمه: احمد سعادت نژاد. انتشارات امیرکبیر.
برگسون، هانری (1371). تحول خلاق. ترجمه علی قلی بیانی. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
برودل، فرناندو (1372). سرمایه‌داری و حیات مادی. ترجمه: بهزاد باشی. نشر نی.
برودل، فرناندو (1380). بازنگری در تمدن مادی و سرمایه‌داری. ترجمه: فیروزه مهاجر. انتشارات دیگر.
بهروان، حسین (1390). جامعه‌شناسی روستایی. نشر جامعه‌شناسان.
پاپلی یزدی، محمد حسین؛ ابراهیمی، محمد امیر (1392). نظریه‌های توسعه روستایی. نشر سمت.  
پورافکاری، نصرالله (1352). جامعه‌شناسی روستایی، روش پژوهش در روستاها. نشر نوبل.
ترابی، علی اکبر (1374). جامعه‌شناسی روستایی: نظری در زندگانی اجتماعی روستاییان ایران. نشر سروش.
تقوی، نعمت الله (1374). جامعه‌شناسی روستایی. انتشارات دانشگاه پیام نور.
خسروی، خسرو ( 1372 ). جامعه‌شناسی ده در ایران. مرکز نشر دانشگاهی.
خسروی، خسرو (1353). جامعه‌شناسی روستایی در ایران. انتشارات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
خسروی، خسرو (1360). مسئله ارضی و دهقانان تهیدست در ایران. نشر بیداری.
دورکیم، امیل (1381). دربارۀ تقسیم کار اجتماعی. ترجمه: باقر پرهام. نشر قلم.
دورکیم، امیل (1387). قواعد روش جامعه‌شناسی. ترجمه: علی محمد کاردان. انتشارات دانشگاه تهران.
دورکیم، امیل (1389). خودکشی. ترجمه: نادر سالارزاده امیری. ناشر: دانشگاه علامه طباطبایی.
زاهدی مازندرانی، محمد جواد (1373). مروری تحلیلی بر سیر تحقیقات روستایی و عشایری در ایران. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال دوم، ش6، صص 79- 151.
سعیدی عباس (1377). مبانی جغرافیای روستایی. انتشارات سمت.
سلمان زاده، سیروس (1369). مشکلات علمی تحقیقات جامعه‌شناسی روستایی در ایران. مجموعه مقالات سمینار تحقیق و توسعه، 28-26 تیرماه 1368، تهران، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی.
طالب، مهدی (1372). مدیریت روستایی در ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
طالب، مهدی و موسی عنبری (1384). جامعه‌شناسی روستایی. انتشارات دانشگاه تهران.
عجمی، اسماعیل(1348). ششدانگی، پژوهشی در زمینه جامعه‌شناسی روستایی. شیراز: دانشگاه پهلوی.
عنبری، موسی (1387). تحلیل مسائل و کاستی‌های پژوهش‌های نوین در جامعه‌شناسی توسعه روستایی. فصلنامه روستا و توسعه، شماره1.
عنبری، موسی(1387). جامعه‌شناسی فاجعه. انتشارات دانشگاه تهران.
فرهادی، مرتضی (1373). فرهنگ یاریگری در ایران: درآمدی بر مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون در ایران. مرکز نشر دانشگاهی.
گورویچ، ژرژ (1351). دیالکتیک یا سیر جدالی و جامعه‌شناسی. ترجمه: حسن حبیبی. شرکت سهامی انتشار.
گورویچ،ژرژ (1349). طرح مسائل جامعه‌شناسی امروز. ترجمه: عبدالحسین نیک گهر. انتشارات پیام.
گورویچ،ژرژ (1358). جبرهای اجتماعی و اختیار یا آزادی انسانی. ترجمه: حسن حبیبی. شرکت سهامی انتشار.
گیدنز، آنتونی (1373). مبانی جامعه‌شناسی. ترجمه: منوچهر صبوری. نشر نی، چاپ اول.
گیدنز، آنتونی (1378). تجدد وتشخص. ترجمه: ناصر موفقیان. نشر نی.
گیدنز، آنتونی (1380). پیامدهای مدرنیته. ترجمه: محسن ثلاثی. نشر مرکز.
لمبتون. ان.ک. س. (1345). مالک و زارع در ایران. ترجمه: منوچهر امیری.‌ مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
لهسایی زاده، عبدالعلی (1375). جامعه‌شناسی کشاورزی در ایران. انتشارات دانشگاه شیراز.
لهسایی زاده، عبدالعلی (1379). جامعه‌شناسی توسعه روستایی. شیراز: انتشارات زر.
ممفورد، لوئیس (1387). شهر در بستر تاریخ، خاستگاه‌ها، دگرگونی‌ها و دورنمای آن. ترجمه احمد عظیمی. موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوم.
نیک خلق، علی اکبر (1382). جامعه‌شناسی روستایی. تهران: انتشارات چاپخش.
وثوقی، منصور (1373). جامعه‌شناسی روستایی. انتشارات کیهان، چاپ پنجم.
وثوقی، منصور (1384). جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی و فرهنگی روستا. تهران، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
ودیعی، کاظم (1351). روستا‌شناسی در ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
 
Beck U. (1992). Risk Society: Toward a New Modernity. london ,Sage.Pub.
Beck U. (1993). The invention of politic. Cambridge, polity press
Beck U. (1999). Word Risk Society, U.S.A. Blackwell pub. Ltd. Polity press.
Giddens A. (1995b). Risk, Trust and Reflexivity .In Reflexive Modernization….. By Beck U. Giddens A. Lash S.. London, Polity Press.
Lefebvre H. (1971). Everyday life in Modern World. Translated: S. Rabinovitch. Harper and Row Pub.
Lefebvre H. (1991). The Production of Space. Translated: D. N. Smith. Oxford. Blackwell Pub.
 
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 13
پاییز و زمستان (بهمن 1395)
مهر 1394
صفحه 173-198

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار