بررسی رابطۀ باورهای دینی و سرمایۀ اجتماعی در جوامع روستایی (مورد مطالعه: روستاهای بخش ایلخچی از توابع استان آذربایجان شرقی)

نوع مقاله : پژوهشی : پژوهش دانشگاهی از گرنت (نام دانشگاه، معاونت یا مؤسسه پژوهشی دانشگاهی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد توسعۀ روستایی، دانشگاه تبریز. کارشناس مطالعات روستایی و توسعۀ کشاورزی شرکت مهندسین مشاور فرازآب، آذربایجان شرقی، ایران

2 دانشیار گروه ترویج و توسعۀ روستایی دانشکدۀ کشاورزی، دانشگاه تبریز. آذربایجان شرقی، ایران

3 استادیار گروه ترویج و توسعۀ روستایی دانشکدۀ کشاورزی، دانشگاه تبریز. آذربایجان شرقی، ایران

چکیده

 سرمایۀ اجتماعی به بعدی از توسعه توجه دارد که به‌ تازگی شناخته شده و مبتنی بر روابط اعتماد و همبستگی و روحیۀ تعاون و مشارکت است. یکی از نقش­های مهم دین نیز به ‌عنوان یک پدیدۀ­ اجتماعی، اثرگذاری بر روابط و تعامل افراد و گروه­ها است. هدف پژوهش حاضر بررسی رابطۀ باورهای دینی و  سرمایۀ اجتماعی در جوامع روستایی است. جامعۀ آماری این پژوهش کلیۀ ساکنان روستاهای بخش ایلخچی و نمونه شامل 446 نفر است که به شیوۀ نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای انتخاب شده است. فرضیۀ اصلی پژوهش این است که بین باورهای دینی و مؤلفه­های آن (اخلاق و مناسک- عقاید) با سرمایۀ اجتماعی روستاها و مؤلفه­های آن (اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی) رابطه وجود دارد. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامۀ سرمایۀ اجتماعی و آزمون باورهای مذهبی اسلامی بود. روش پژوهش توصیفی همبستگی است و برای تجزیه ‌و تحلیل داده­ها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شده است. یافته­ها بیانگر این است که بین باورهای دینی و سرمایۀ اجتماعی و همچنین مؤلفه­های باورهای دینی و سرمایۀ اجتماعی رابطۀ مثبت وجود دارد (05/0>P). نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که باورهای مذهبی اسلامی بیشترین توان تبیین سرمایۀ اجتماعی را دارد. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که باورهای مذهبی می­تواند پیش­بینی‌کنندۀ مناسبی برای سرمایۀ اجتماعی باشد. یافته­های این پژوهش می­تواند برای برنامه­ریزان و متولیان توسعۀ روستایی جهت تدوین الگوی بومی و اسلامی توسعه در جهت توسعۀ اجتماعی روستاها به کار گرفته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of relationship between religion beliefs and social capital in rural communities (Case of villages of Ilkhchi town)

نویسندگان [English]

  • Reibvar Isanezhad 1
  • Rassul Mohammadrezaei 2
  • Hosein Raheli 2
  • Hosein Kouhestani 3
1 M.A. in Rural Development, Rural Studies Expert in Farazab Consulting Engineers, Tabriz, Iran
2 Associate Professor, Extension and Rural Development Department Faculty of Agriculture, University of Tabriz, Tabriz, Iran
3 Assistant Professor, Extension and Rural Development Department Faculty of Agriculture, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Social capital is referred to the one aspect of the development that recently has been known and is based on trust, solidarity, cooperation mentality and participation. One of the main functions of the religion is its effect on relationships and interaction between people and groups. So the purpose of this study is investigation of relationship between religious beliefs and social capital in rural communities. The statistical society of this study is all habitants of villages of Ilkhchi town. The sample of this study included 446 subjects selected as cluster randomly. The main hypothesis of this study was existence relationship between religious beliefs and its components (morality, believes- rituals) with social capital of villages and its components (social trust, social solidarity, and social participation). The tool of this study was social capital questionnaire and Islamic religious believes test. Method of the study was descriptive correlation coefficients and multiple regression analysis is used for data analysis. The findings showed that there is positive relationship between religious beliefs and social capital (P<.05) as well as between components of religious beliefs and social capital. So, it can be concluded that religious believes can be a good predictor for social capital. Findings of this study can be used by rural development planners in order to codify an Islamic and native pattern in social developing of villages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development
  • religious beliefs
  • Rural communities
  • Social capital
اختر محققی، مهدی (1385). سرمایۀ اجتماعی، تهران، ناشر مهدی اختر محققی.
آذربایجانی، مسعود (1380). تهیه و ساخت آزمون جهت­گیری مذهبی با تکیه بر اسلام، پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
ازکیا، مصطفی؛ غفاری، غلامرضا (1386).  توسعۀ روستایی با تأکید بر جامعۀ روستایی ایران، تهران، نشر نی.
امینی بیدختی، علی‌اکبر؛ شریفی، نوید (1392). دینداری و سرمایۀ اجتماعی حامی امنیت اجتماعی، فصلنامۀ مطالعات امنیت اجتماعی، شماره 33، بهار 1392، صفحات 47-6.
ایوانز، دیوید و همکاران (1380). بررسی مجدد رابطۀ دین و جرم، مترجم علی سلیمی، نشریۀ حوزه و دانشگاه، شمارۀ 23.
پاتنام، روبرت (۱۳۸۰). دموکراسیوسنت‌هایمدنی، ترجمه: دلفروز، تهران، انتشارات روزنامۀ سلام.
توکلی، مرتضی؛ تاجبخش، کاظم (1387). بررسی و تحلیل میزان سرمایۀ اجتماعی، در مناطق شهری و روستایی مرزی سیستان. فصلنامۀ روستا و توسعه.  شمارۀ 2، صفحات 161-142.
خدایاری­فرد، محمد؛ فقیهی، علینقی؛ غباری بناب، باقر؛ شکوهی یکتا، محسن؛ به پژوه، احمد (1386). آماده‌سازی و مقیاس سنجش دین‌داری در جامعۀ دانشجویی کشور، طرح پژوهشی برای انستیتو روان‌پزشکی تهران و مرکز تحقیقات بهداشت و روان. دانشکدۀ روان­شناسی و علوم تربیتی. دانشگاه تهران.
درخشه، جلال و ردادی، محسن (1390). کژکارکردهای سرمایۀ اجتماعی و نقش دین در بهبود آن، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال دوم، شمارۀ اول، صفحات: 94-73.
دموری، داریوش؛ طاهری دمنه، محسن؛ کنجکاو منفرد، امیررضا (1389). واکاوی نقش مذهب شیعی در آفرینش سرمایۀ اجتماعی، فصلنامه مطالعات ملی، شمارۀ 3، صفحات 23-5.
دورانت، ویل (1378). تاریخ تمدن. گروه مترجمین، انتشارات علمی و فرهنگی (تهران)، چاپ ششم.
دورکیم، امیل (1383). صور بنیانى حیات دینى، ترجمۀ باقر پرهام تهران، نشر مرکز.
ربانی، رسول؛ کلانتری، صمد؛ قاسمی، وحید؛ عریضی، فروغ­السادات؛ اسماعیلی، رضا (1387). بررسی رابطۀ رفاه اجتماعی با سرمایۀ اجتماعی در فرایند توسعه (مطالعۀ موردی شهرستان‌های استان اصفهان). مجلۀپژوهشیدانشگاهاصفهان. شمارۀ 29، صفحات 46-23.
رحمانی، جبار (1391). جایگاه دین روستایی در جامعه‌شناسی روستا: علل بی‌توجهی و پیامدهای آن. فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دورۀ اول، شمارۀ 3، صفحات: 105-85.
ردادی، محسن (1387). سرمایۀ اجتماعی و امنیت اجتماعی، مجلۀ راهبرد یاس،  شمارۀ 16، صفحات 196-186.
روحانی صراف، جواد و زروانی، مجتبی (1387). ارزش­های دینی اسلام (تشیع) و سرمایۀ اجتماعی، مجموعه مقالات همایش سرمایۀ اجتماعی و توسعه در ایران، تهران. مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
شکری، بهنام و حسومی، طاهره (1389). درآمدیبر سرمایۀاجتماعی، تهران: راش.
صالحی­امیری، سید رضا و کاوسی، اسماعیل (1387). سرمایۀ اجتماعی، تهران پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک.
طالب، مهدی و نجفی اصل، زهره (1389). آموزه‌هایی از روند مشارکت روستایی در ایران، مجلۀ جامعه‌شناسی کاربردی، سال 21، شمارۀ 37.
علینی، محمد (1387). رابطه آموزه­های دینی و سرمایۀ اجتماعی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشته جامعه‌شناسی. به راهنمایی غلامرضا غفاری. دانشکدۀ علوم سیاسی، اجتماعی و تاریخ. دانشگاه باقرالعلوم.
عیسی نژاد، ریبوار (1390). بررسی رابطۀ باورهای دینی و سرمایۀ اجتماعی در فرآیند توسعۀ روستایی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشته توسعۀ روستایی، دانشگاه تبریز، دانشکدۀ کشاورزی.
عیسی نژاد، ریبوار؛ دباغی، محمدحسین؛ غفاری، محرم؛ کوهستانی، حسین (1392). بررسی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و پدافند غیرعامل جنگ نرم. ششمین کنگرۀ انجمن ژئوپلیتیک ایران (پدافند غیرعامل)، دانشگاه فردوسی مشهد.
فراهانی، حسین؛ عینالی، جمشید و عبدلی، سمیه (1392). ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی مطالعۀ موردی؛ دهستان مشهد میقان شهرستان اراک. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال سیزدهم، شمارۀ 29.
فصیحی، امان­اله (1386). دین و سرمایۀ اجتماعی. نشریۀ معرفت، شمارۀ 123. صفحات 100-79.
فوکویاما، فرانسیس (1379). پایان نظم (سرمایۀ اجتماعی و حفظ آن). ترجمۀ غلامعباس توسلی، تهران، انتشارات جامعۀ ایرانیان.
فیلد، جان (1385). سرمایۀ اجتماعی. ترجمۀ احمدرضا اصغرپور، دانشگاه فردوسی مشهد.
کتابی، محمود؛ گنجی، محمد؛ احمدی، یعقوب؛ معصومی، رضا (1383). دین، سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ اجتماعی فرهنگی، مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان. دورۀ 17، شمارۀ 2، صفحات 192-169.
کوهکن، علیرضا. (1387). مؤلفه­های سرمایۀ اجتماعی اسلامی، مجلۀ راهبرد یاس، شمارۀ 17، صفحات 141-124.
کیانی، اکبر و میرزاپور، سلیمان (1388). بررسی افتراق فضایی- مکانی در ابعاد سرمایۀ اجتماعی (مطالعۀ موردی شهرستان خرم‌آباد)، مجلۀ علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، سال نهم، شمارۀ 28، ص 147.
محمدی، جمال؛ عیوضلو، محمود؛ عیوضلو، داود؛ رضایی، فرشته (1392). تحلیل فضایی از تأثیر دینداری بر  سرمایۀ اجتماعی، مورد مطالعۀ نقاط شهری و روستایی شهرستان کوهدشت، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شمارۀ مسلسل هشتم. صفحات 22-1.
ملاحسنی، حسین (1381). بررسی رابطۀ بین میزان سرمایۀ اجتماعی و نوع دینداری در بین دانش‌آموزان سال سوم دبیرستان در استان گلستان، پایان نامۀ کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه تربیت مدرس تهران.
ناطق­پور، محمدجواد و فیروزآبادی، سید احمد (1384). سرمایۀ اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل­گیری آن در شهر تهران. مجلۀ جامعه­شناسی ایران، دورۀ ششم، شمارۀ 4، صفحات 91-59.
ناطق پور، محمدجواد و فیروزآبادی، سید احمد (1385). شکل­گیری سرمایۀ اجتماعی و فراتحلیل عوامل مؤثر بر آن، نامۀ علوم اجتماعی. شمارۀ 28. صفحات 190-160.
الوانی، سید مهدی و نقوی، میرعلی (1380). سرمایۀ اجتماعی: مفاهیم و نظریه­ها، فصلنامۀ مدیریت. شمارۀ 33 و 34.
 
AhmadiFirouzjaie A, Sadighi H and Mohammadi MA (2007). The Influence of Social Capital on Adoption of Rural Development Programs by Farmers in the Caspian Sea Region of Iran. American Journal of Agricultural and Biological Sciences. 2 (1). 15-22
Allport, G. W. & Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice.Journal of Personality and Social Psychology, 5, 432-443.
Bullen Paul & Onyx Jenny (1998). Measuring Social Capital in Five Communities in NSW A Practitioner's Guide. University of Technology, Sydney.
Burley, D (2010). A Comparative Case Study on the Role of Social Capital in Community Economic Development Social Entrepreneurship (CEDSE). A Dissertation Submitted for the degree of Doctor of Education. Faculty of the Graduate School of Education and Human Development of the George Washington University.
Candland, Christophen (2000). Faith as social capital: religion and community development in southern Asia. Kluwer Academic publishers, vol 33. 355-374.
Cohen D and Prusack L (2001). "How to Invest in Social Capital". Harvard Business Review, 79, 6.
Coleman, J.(1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of sociology. 94. 95-120.
EbstyneKing P and Furrow JL (2004). Religion as a Resource for Positive Youth Development: Religion, Social Capital, and Moral Outcomes. Center for Research in Child and Adolescent Development, Graduate School of Psychology, Fuller Theological Seminary, USA
Fox, J & Gershman, J. (2000). The World Bank and social capital: Lessons from ten rural development projects in the Philippines and Mexico. Policy Sciences 33: 399-419.
Glaser, E. Laibson, D and Sacerdote, B. (2000). The economic approach to social capital. NBER working paper, No 7728. (Cambridge, MA: national Bureau of economic research).
Khanh, Ho Le Phi (2011). The Role of Social Capital to Access Rural Credit: A case study at Dinh Cu and Van Quat Dong village in coastal of Thua Thien Hue province- Vietnam, Department of Urban and Rural Development, Swedish University of Agricultural sciences, Master Thesis No 56.
L. Epley Jennifer (2010). Religion and politics in contemporary Indonesia. A dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy (Political Science) in The University of Michigan.
Lim, Chaeyoon, and Robert D. Putnam (2010). Religion, Social Networks, and Subjective Well Being. American Sociological Review 75(6): 914-933.
OECD (Organization for Economic Co-operation and Development), 2004. The Well-being of Nations: the role of human and social capital, OECD, Paris.
Offe, Claus and Fuchs, Susanne (2002). A decline of Social Capital? The German Case, Published in Putnam, Robert D, (2002). Democracy in Flux: The Evolution of Social Capital in Contemporary Society. New York: Oxford University Press.
Putnam, R (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Simon and Schuster, New York.
Shailly, B. (2009). Religion, Social Capital, and Development in the Sahel, Journal of International Affairs. 62(2). 209-225.
Smidt, C. (2003). Religion as social capital, producing the common good. Baylor University Press.
Williams P J and Loret PF (2007). Religion and Social Capital among Mexican Immigrants in Southwest Florida, Latino Studies. 5(2), 233-254