بر ساخت معنایی طرد مکانی: در کشاکش امید و ناامیدی

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران. ایران.

2 گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

10.22059/jrd.2025.394631.668919

چکیده

طرد مکانی یکی از چالش‌های چندبعدی در مناطق شهری و حاشیه‌ای است که در پیوند نیروهای ساختاری، سیاست‌های ناکارآمد و کنش فردی بازتولید می‌شود. این مطالعه به بررسی درک و تجربۀ جوانان ۱۸ تا ۳۵ سال پاکدشت از طرد مکانی و اثرات آن بر مسیرهای زندگی و روابط اجتماعی‌شان می‌پردازد.
برای این هدف، ۱۶ مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با جوانان پاکدشت انجام گرفت و داده‌ها به روش تحلیل مضمون براساس رویکرد براون و کلارک تحلیل شدند. چارچوب مفهومی پژوهش با ترکیب نظریۀ داغ‌ننگ گافمن، مفهوم فقر فضایی و سیاست‌های محروم‌ساز هاروی و نظریات عاملیت و امید اجتماعی (لوک، برایانت و الارد) تدوین شده است.
یافته‌ها نشان می‌دهد فقر شهری، تمرکز مهاجران در مناطق حاشیه‌ای، برچسب‌زنی‌های اجتماعی، ضعف زیرساخت‌های شهری و داغ‌ننگ مکان از عوامل اصلی طرد مکانی در پاکدشت هستند. این شرایط به شکل‌گیری حس انزوا و حاشیه‌نشینی در جوانان منجر می‌شود. بااین‌حال، واکنش آنان یکسان نیست. برخی با بازتعریف هویت و تقویت کنشگری جمعی مقاومت می‌کنند؛ درحالی‌که عده‌ای تسلیم ساختارهای محدودکننده می‌شوند یا همچنان به آینده‌ای بهتر امیدوارند.
کاهش طرد مکانی مستلزم سیاست‌های جامع است که علاوه بر مقابله با نابرابری‌های ساختاری، به تقویت عاملیت جوانان، کاهش داغ‌ننگ مکانی و توسعۀ مشارکت اجتماعی آنان کمک کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Constructing the Meaning of Spatial Exclusion; In the Conflict between Hope and Despair

نویسندگان [English]

  • Afsane Khaje Salehani 1
  • Maryam GHazinejad 2
  • Mansureh aazam Azade 2
1 Department of Social Sciences, Faculty of Social and Economic Sciences, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Department of Social Sciences, Faculty of Social and Economic Sciences, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Urbanizing peripheries present a multifaceted challenge of spatial exclusion, which is influenced by individual responses and structural constraints. This paper investigates the manner in which spatial exclusion is perceived and navigated by youth (18–35) in Pakdasht, as well as its impact on their social pathways. Sixteen semi-structured interviews were conducted and analyzed thematically (Braun & Clarke). The framework is informed by Goffman’s stigma, Harvey’s spatial poverty, and theories of agency and social hope (Lueck, Bryant, & Ellard).
The results indicate that exclusion is exacerbated by urban poverty, informal migrant settlements, deviance labels, inadequate infrastructure, and place-based stigma. These feelings of isolation and marginality are further exacerbated. However, the responses of young people are diverse: some internalize this marginality, while others resist by establishing new identities or remaining optimistic about their future success.
The research underscores the necessity of multi-level action to address spatial exclusion in peri-urban fringes. This includes the development of inclusive urban-rural policies that address the socio-economic and cultural realities of young people, the reduction of despondency, and the enhancement of youth agency. These measures should reduce structural gaps, fight stigma, and empower local communities in planning.
In conclusion, spatial exclusion in Pakdasht is not a static phenomenon; it is both reproduced through place-based inequalities and stigma and contested by youth resilience. It is essential to acknowledge the diverse strategies of young people, which range from surrender to resistance and hope, in order to develop more responsive rural-urban development plans. This research contributes to peri-urban studies by demonstrating how marginal spaces influence and are influenced by the agency and aspirations of youth.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pakdasht
  • Spatial Exclusion
  • Spatial Stigma
  • Social Hope/Despair
  • Thematic Analysis
  • Youth

مراجع

آزاده، منصوره‌اعظم و خواجه صالحانی، افسانه (۱۳۹۴). تشخص محله و احساس طرد اجتماعی (مطالعۀ موردی شهر پاکدشت). رفاه اجتماعی،  ۱۵(۵۹)، ۸۹–۱۱۸. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2379-fa.html
حاتمی‌نژاد، حجت (1399). واکاوی مفهوم فلسفی فضا و فضامندی شهرها از منظر لوفور. شباک، 6(2)، 67-88.
 حمید، انس، کریم، علیرضا و زار، بیژن (1403). مطالعۀ نشاط اجتماعی در شهر تهران؛ شاخص‌ها و مصادیق. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 13(2)، 161-178. https://doi.org/10.22059/jisr.2024.369951.1471
دفاتر مطالعات زیربنایی (۱۴۰1). ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی درخصوص مادۀ 59 قانون برنامۀ ششم توسعه (بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری و روستایی) (گزارش شمارۀ ۱۷۵۳۴۰۵). مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بازیابی‌شده از https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1753405
دفتر مطالعات اجتماعی (1401). حاشیه‌نشینی (اسکان غیررسمی) در ایران رویکردها، سیاست‌ها و اقدامات (گزارش شمارۀ 18545) مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1753875
رشیدی، یونس، احمدی‌پور، زهرا، عالمی، اکبر و بیات، مولود (1399). نقش تخیل‌پردازی جغرافیایی و بازنمایی ژئوپلیتیکی در تقسیم فضا به فضاهای ما و دیگری و خلق فضاهای ترس. فصلنامۀ بین‌المللی ژئوپلیتیک، 16(4)، 79-100. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17354331.1399.16.60.4.6
سجادیان، ناهید و دامن‌باغ، صفیه (1400). تحلیل جغرافیایی نقش مکان بر احساس نشاط شهروندان اهواز براساس شهر شاد. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 9(3)، 761-799. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2021.318477.1454
طاهرخانی، بهنوش و یزدانفر، عباس (1399). بررسی و مطالعۀ حاشیه‌نشینی و پدیدۀ اسکان غیررسمی. نشاء علم، 11(1)، 92-101.
عظیمی، آزاده (1400). تحلیل برهم‌کنش‌های ساختار فضایی آسیب‌های اجتماعی در شهر تهران. مجلۀ علمی آمایش سرزمین، 13(2)، 523-543. https://doi.org/10.22059/jtcp.2021.328230.670242
عظیمی، علیرضا، پیر اهری، نیر و پرنیان، شیده (1402). تبیین عوامل تأثیرگذار بر امید اجتماعی در بین شهروندان تهرانی. پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، 12(23)، 323-358. https://doi.org/10.22084/csr.2024.28758.2260
قاضی‌نژاد، مریم (1392). طرد اجتماعی جوانان؛ ابعاد و شاخص‌ها (مطالعه‌ای در شهر تهران و حاشیه). مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 12(19)، 1-39.
قرشی، سیده مائده، ازکیا، مصطفی و مهدوی، محمدصادق (1394). بازتعریف جامعه‌شناختی مفهوم محله از نگاه ساکنان: مطالعۀ پدیدارشناسی محلۀ کن منطقۀ 5 شهر تهران. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 7(2)، 221-240. https://doi.org/10.22059/jrd.2015.60561
کلانتری، بهرنگ، سجادی، ژیلا و رضویان، محمدتقی (1399). ارزیابی و تحلیل شاخص‌های طرد اجتماعی در فضای شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 12 شهرداری تهران). جغرافیای اجتماعی شهری، 7(2)، 1-26. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.26457784.1399.7.2.1.9
محمدی، جمال و اداک، صائب (1398). حاشیه‌نشینان شهری و تجربۀ رنج اجتماعی (محلۀ نایسر شهر سنندج). فصلنامۀ علوم اجتماعی، 26(86)، 157-184. https://doi.org/10.22054/qjss.2019.39701.2046
محمدی، خدیجه، مرادخانی، همایون و فرهادی، محمد (۱۴۰۰). معناسازی در شرایط طرد: مطالعۀ محلۀ حکمت‌آباد کرمانشاه. مطالعات جامعه‌شناختی، ۲۸(۱)، ۱۸۳-۱۹۸. https://doi.org/10.22054/qjss.2019.39701.2046
مشایخی، محمد، جعفری‌نیا، غلامرضا و پاسالارزاده، حبیب (1401). بررسی رابطۀ اعتماد به کیفیت حکمرانی و امید اجتماعی در بین جوانان شهر بوشهر. ماهنامۀ جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 5(12)، 2273-2294.
مشونیس، جان (1395). مسائل اجتماعی. ترجمۀ هوشنگ نایبی. جلد اول. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با همکاری شورای اجتماعی کشور.
نوری، بهنام، ایزدی جیران، اصغر، علی‌زاده اقدم، محمدباقر و عباس‌زاده، محمد (1403). مکان‌های ننگ خورده: تحلیل زمینه‌ها و نشانگان داغ در یک سکونتگاه حاشیه‌نشین در تبریز. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 329-344. https://doi.org/10.22059/jrd.2025.364392.668813
هاشمی، عبدالرسول، ازکیا، مصطفی و موسوی، سید یعقوب (1401). مطالعۀ جامعه‌شناختی راهبردهای تهیدستان شهری برای بقا در شهر (مورد مطالعه: سرپرستان خانوارهای تهیدست شهر تهران). توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 14(2)، 511-528. https://doi.org/10.22059/jrd.2023.346654.668749
اختر، سید میثاق (1402) ضریب مهاجرپذیری پاکدشت/ تلاش برای مدیریت وضعیت آرد و نان این شهرستان. مشاهده در تاریخ 2/12/1403 از [لینک].
Alacovska, A. (2019). ‘Keep hoping, keep going’: Towards a hopeful sociology of creative work. The Sociological Review, 67(5), 1118-1136. https://doi.org/10.1177/0038026118779014
Azadeh M. A., & Khajeh Salehani, A. (2015). Presence of neighborhoods and the feeling of social exclusion (Case study: Pakdasht county). refahj. 15(59), 118-89. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2379-fa.html (In Persian)
Azimi, A. (2021). An analysis of the interactions of the spatial structures of social harms in Tehran. Town & Country Planning, 13(2), 523-543. https://doi.org/10.22059/jtcp.2021.328230.670242 (In Persian)
Azimi, A., Pirahari, N., & Parnian, S. (2024). Explaining the Influencing Factors on Social Hope Among Tehrani Citizens. Two Quarterly Journal of Contemporary Sociological Research, 12(23), 323-358. https://doi.org/10.22084/csr.2024.28758.2260 (In Persian)
 Baars, S. W. (2014). Place, space and imagined futures: how young people's occupational aspirations are shaped by the areas they live in (Doctoral dissertation, University of Manchester).
Bauman, Z. (2004). Wasted Lives Modernity and Its Outcasts. Polity Press. ISBN:978-0-745-63164-6.
Baumann, H., & Yacobi, H. (2022). Introduction: Infrastructural stigma and urban vulnerability. Urban Studies, 59(3), 475-489. https://doi.org/10.1177/00420980211055655
Binken, S., & Blokland, T. V. (2013). Everyday encounters and belonging in public spaces: findings from Rotterdam and Utrecht. In Home: International perspectives on culture, identity and belonging (pp. 293-311). Peter Lang.
Bishop, E. C., & Willis, K. (2014). ‘Without hope everything would be doom and gloom’: young people talk about the importance of hope in their lives. Journal of youth studies, 17(6), 778-793. https://doi.org/10.1080/13676261.2013.878788
Braithwaite, V. (2004). The hope process and social inclusion. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 592(1), 128-151. https://doi.org/10.1111/j.1440-1665.2004.tb00234.x
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Bryant, J., & Ellard, J. (2015). Hope as a form of agency in the future thinking of disenfranchised young people. Journal of Youth Studies, 18(4), 485-499. http://dx.doi.org/10.1080/13676261.2014.992310
Butler‐Warke, A. (2020). Foundational stigma: Place‐based stigma in the age before advanced marginality. The British Journal of Sociology, 71(1), 140-152. https://doi.org/10.1111/1468-4446.12719
Counted, V., & Newheiser, D. (2024). How place shapes the aspirations of hope: the allegory of the privileged and the underprivileged. The Journal of Positive Psychology, 19(4), 724-731. https://doi.org/10.1080/17439760.2023.2257654
Dai, H. (2022). Social Exclusion and Young People-Perspective of Social Work Aspects. Open Journal of Social Sciences, 10(4), 221-232. https://doi.org/10.4236/jss.2022.104016
Duggan, L., & Muñoz, J. E. (2009). Hope and hopelessness: A dialogue. Women & Performance: A Journal of Feminist Theory, 19(2), 275-283. http://dx.doi.org/10.1080/07407700903064946Hage,
Ghazinejad, M. (2013). Social Exelusion of the youths; Domensions and Indexes (case study: Tehran and Its Margins). Strategic Studies on Youth and Sports, 12(19), 1-39. https://faslname.msy.gov.ir/article_117.html (In Persian)
Ghoreshi, S. M., Azkia, M., & Mahdavi, S. M. S. (2015). Sociological redefinition of the concept of neighborhood from the residents' viewpoint: A phenomenological study of Kan Neighborhood in district 5 of Tehran. The Journal of Community Development (Rural-Urban), 7(2), 49-68. https://doi.org/10.22059/jrd.2015.60561 (In Persian)
Hashemi, A., Azkia, M., & Mousavi, S. Y. (2023). Sociological study on the strategies of urban poor to survive in the city (Case study: Households of the urban slums in Tehran city). The Journal of Community Development (Rural-Urban), 14(2), 511-528. https://doi.org/10.22059/jrd.2023.346654.668749 (In Persian)
Hataminejad, H. (2020). Examining the philosophical concept of space and spatiality of cities from Lefebvre’s perspective. Shabak, 6(2), 67-88. (In Persian)
Hamidi, E., Karimi, A. R., & Zare, B. (2024). A Study about Indicators and Criteria of Social Vitality in Tehran.Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 13(2), 161-178. https://doi.org/10.22059/jisr.2024.369951.1471 (In Persian)
Ismail, O., & Olonisakin, F. (2021). Why do youth participate in violence in Africa? A review of evidence. Conflict, Security & Development, 21(3), 371-399. https://doi.org/10.1080/14678802.2021.1933035
Junnilainen, L. (2020). Place narratives and the experience of class: Comparing collective destigmatization strategies in two social housing neighborhoods. Social Inclusion, 8(1), 44-54. http://dx.doi.org/10.17645/si.v8i1.2310
Kalantari, B., Sajadi, J., & Razaviyan, M. (2020). Evaluation and analysis of social exclusion indicators in urban space (Case study: district 12 of Tehran city). Journal of Urban Social Geography, 7(2), 1-26. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.26457784.1399.7.2.1.9 (In Persian)
Mair, C., Kaplan, G. A., & Everson-Rose, S. A. (2012). Are there hopeless neighborhoods? An exploration of environmental associations between individual-level feelings of hopelessness and neighborhood characteristics. Health & place, 18(2), 434-439. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2011.12.012
Lueck, M. A. M. (2007). Hope for a cause as cause for hope: The need for hope in environmental sociology. The American Sociologist, 3, 250-261. Springer Science and Business Media LLC.
Madanipour, A. (2020). Social exclusion, space, and time. In The City Reader (pp. 206-216). Routledge. http://dx.doi.org/10.4324/9780429261732-27
 Mains, D. (2011). Hope is Cut: Youth, unemployment and the future in urban Ethiopia. Philadelphia: Temple University Press.
Mashayekhi, M., Jafarinia, G., & Pasalarzadeh, H. (2022). study the relationship between trust in the quality of governance and social hope among the youth of Bushehr city. Political Sociology of Iran, 5(12), 2273-2294. (In Persian)
Mohammadi, J., & Adak, S. (2019). Urban Slums and the Experience of Social Suffering (Case Study: Nayssar in Sanandaj). Social Sciences, 26(86), 157-184. https://doi.org/10.22054/qjss.2019.39701.2046 (In Persian)
Mohammadi, K., Moradkhani, H., & Farhadi, M. (2021). Meaningfulness in exclusion: Study of Hekmatabad neighborhood of Kermanshah. Sociological Studies, 28(1), 183-198. https://doi.org/10.22054/qjss.2019.39701.2046 (In Persian)
Montgomery, M. R. (2008). The urban transformation of the developing world. science, 319(5864), 761-764. https://doi.org/10.1126/science.1153012
Nouri, B., Izadijeiran, A., Alizadeh Aghdam, M., & Abbaszadeh, M. (2025). Stigmatized Places: Analysis of the Contexts and Symptoms of Stigma in a Marginal Settlement in Tabriz. The Journal of Community Development (Rural-Urban), 16(2), 329-344. https://doi.org/10.22059/jrd.2025.364392.668813 (In Persian)
Nowosielski, M. (2012). Challenging urban exclusion? Theory and practice. Polish Sociological Review, 179(3), 369-383. https://nbn-resolving.org/urn:nbn:de:0168-ssoar-69631-5
Pine, F. (2014). Migration as hope: space, time, and imagining the future. Current Anthropology, 55(S9), S95-S104. https://doi.org/10.1086/676526
Rashidi, Y., Ahmadypoor, Z., Alemi, A., & Bayat, M. (2020). The Role of Geographical Imagination and Geopolitical Representation in Dividing Space/Place into "our" and "their". Geopolitics Quarterly, 16(4), 79-100. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17354331.1399.16.60.4.6 (In Persian)
Rodgers, D., & O’neill, B. (2012). Infrastructural violence: Introduction to the special issue. Ethnography, 13(4), 401-412. https://doi.org/10.1177/1466138111435738
Sajadian, N., & Damanbagh, S. (2021). Geographical analysis of the effect of place (objective environment) on the sense of happiness of Ahvaz citizens based on the happy city approach. Urban Geography and Planning Research, 9(3), 761-799. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2021.318477.1454 (In Persian)
Stockdale, K. (2019). Social and Political Dimensions of Hope. Journal of Social Philosophy, 50(1). https://doi.org/10.1111/josp.12270
Taherkhani, B., & Yazdanfar, A. (2020). Investigation and study of the marginalization and the phenomenon of the informal settlement. Science Cultivation, 11(1), 92-101. (In Persian)
UN-Habitat. (2020). World Cities Report 2020: The Value of Sustainable Urbanization. https://unhabitat.org/world-cities-report-2020-the-value-of-sustainable-urbanization
Van Regenmortel, S., De Donder, L., Dury, S., Smetcoren, A. S., De Witte, N., & Verté, D. (2016). Social exclusion in later life: A systematic review of the literature. Journal of Population Ageing, 9(4), 315-344. https://doi.org/10.1007/s12062-016-9145-3
Vela-Jiménez, R., & Sianes, A. (2021). Do current measures of social exclusion depict the multidimensional challenges of marginalized urban areas? Insights, gaps and future research. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), 7993. https://doi.org/10.3390/ijerph18157993
Wacquant, L. (2023). Bourdieu in the city: Challenging urban theory. Cambridge, Polity Press
Walker, R. (2014) The shame of poverty. "Poverty, Shame, and Stigma" Oxford, UK: Oxford University Press.
Wood, B. (2015). Border Spaces: Geographies of Youth Exclusion, Inclusion, and Liminality. In: Nairn, K., Kraftl, P., Skelton, T. (eds) Space, Place and Environment. Geographies of Children and Young People, vol 3. Springer, Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-4585-90-3_21-1
 
 
 
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 32
بهار و تابستان 1404
تیر 1404
صفحه 163-182

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار