معماری کوتاه مدت خانه های دوره قاجار: تحلیل محتوای سفرنامه های فرنگیان

نوع مقاله : پژوهشی : مقاله مستخرج از پایان نامه یا رساله دکتری

نویسندگان

1 گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه معماری، دانشکده معماری پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jrd.2024.372843.668845

چکیده

معماری همه سرزمین‌ها من‌جمله ایران، همواره در پیوندی عمیق با فرهنگ بوده و می‌توان آن را نمودی از افکار و ارزش‌های حاکم بر جامعه دانست. یکی از دوره‌های مهم معماری ایران، دوره قاجار است. تغییرات پدید آمده در معماری این دوره را تحت تأثیر دو گروه عوامل بیرونی (تأثیر غرب) و درونی می‌توان بررسی کرد. در این مقاله، تمرکز بر عوامل درونی بوده و برای دستیابی به داده‌های مرتبط با موضوع، از سفرنامه‌های اروپائیانی که در دوره قاجار به ایران سفرکرده‌اند، بهره­گرفته‌شده است.
روش تحقیق به­کارگرفته شده در این مقاله روش تحلیل محتوا است که با تکیه ­بر داده­های دست ­اول تاریخی یعنی سفرنامه­های فرنگیانی که در دوره قاجار در ایران بوده­اند انجام شده است. برای این منظور از 22 سفرنامه استفاده شد.
طبق گزارش‌های سیاحان، یکی از ویژگی‌های شاخص بناها در این دوره، عمر کوتاه آن­ها بوده است. در مقاله حاضر این موضوع، در ارتباط با شرایط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حکمرانی؛ مورد کنکاش قرار گرفته­است.
 با بررسی داده‌های به‌دست‌آمده از سفرنامه‌ها با توجه به ویژگی‌های کالبدی بناها و ویژگی‌های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی آن دوره، نشان داده می‌شود که پیش‌بینی‌ناپذیری و ناامنی در جامعه، می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر بناها نیز اثرگذار بوده و منجر به شکل‌گیری نوعی معماری کوتاه‌مدت گردد که همین امر زمینه را برای تأثیرپذیری از معماری فرهنگ­ها و جوامع دیگر، مهیا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Short-term architecture of Qajar period houses: content analysis of Europeans' travelogues

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Javadi Yeganeh 1
  • Hosna Esmaeelbeigi 1
  • Hamed Mazaherian 2
1 2. Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Department of Architecture, Faculty of Architecture, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The architecture of all lands, including Iran, has always been in a deep connection with culture, and it can be seen as an expression of the thoughts and values of the society. One of the important periods of Iranian architecture is the Qajar period. The changes in the architecture of this period can be analyzed under the influence of two groups of external factors (Western influence) and internal. In this article, the focus is on internal factors and to obtain data related to the subject, the travelogues of Europeans who traveled to Iran during the Qajar period were used.
The research method used in this article is the content analysis method, which is based on first-hand historical data, namely Ferangian travelogues who were in Iran during the Qajar period. For this purpose, 22 travelogues were used.
According to the reports of tourists, one of the characteristic features of buildings in this period was their short life. In this article, this issue has been investigated in relation to cultural, social, political and governance conditions.
By examining the data obtained from the travelogues according to the physical characteristics of the buildings and the cultural, political and social characteristics of that period, it is shown that unpredictability and insecurity in the society can indirectly affect the buildings and lead to the formation of a type of short-term architecture that It prepares the ground for being influenced by the architecture of other cultures and societies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture
  • Short Term Architecture
  • Short Term Society
  • Qajar Period
  • Travelogue

مراجع

  • افشار اصل، مهدی و خسروی، محمدباقر (1377). معماری ایران در دوره قاجار، هنر 18 (36)، 122-138.
  • انصاف­پور، غلامرضا (1363). ایران و ایرانی (به تحقیق در صد سفرنامه دوره قاجاریه)، تهران: چاپ گلشن.
  • ایمانی جاجرمی، حسین و برغانی برزگری، فاطمه (1398). بررسی تطبیقی مدیریت محله در ایران و ترکیه، توسعه محلی 11(2)، 545-564. https://doi.org/10.22059/jrd.2019.76786
  • بانی مسعود، امیر (1388). معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته، تهران: هنر معماری قرن.
  • براون، ادوارد گرانویل (1344). یک سال در میان ایرانیان، ترجمه و حواشی ذبیح‌الله منصوری، تهران: معرفت.
  • برد، اف. ال (1376). ایران در آستانه قرن بیستم، ترجمه میترا معتضد با مقدمه و توضیحات و ویراستاری خسرو معتضد، تهران: البرز.
  • بروگش، هاینریش (1374). در سرزمین آفتاب، ترجمه مجید جلال وند، تهران: نشر مرکز.
  • بلوشر، ویبرت (1369). سفرنامه بلوشر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
  • پرنو، موریس (1324). در زیر آسمان ایران، ترجمه کاظم عبادی، تهران: علمی.
  • پولاک، یاکوب ادوراد (1368). سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
  • پیران، پرویز (1384). نظریۀ راهبرد و سیاست سرزمینی جامعۀ ایران، اندیشۀ ایرانشهر، ش 4: 22-34.
  • تازیکه لمسکی، ایمان، قبادیان، وحید، سلطان‌زاده، حسین، قلیج خانی، بهنام (1395). نمایش تبادلات معماری و شهرسازی ایران و غرب در سفرنامه‌های ایرانیان به فرنگ در دوره قاجار، مدیریت شهری، (44)، 519 –
  • جکسون، ابراهیم. و. ویلیامز (1369). سفرنامه جکسون (ایران درگذشته و حال)، ترجمه منوچهر امیری، فریدون بدره ای، تهران: انتشارات خوارزمی.
  • جوادی­یگانه، محمدرضا، زادقناد، سعیده (1394). ایرانیان در زمانه پادشاهی (خلقیات منفی ایرانیان در نگاه بیگانگان به جامعه ایران)، کتاب ششم، تهران: شورای اجتماعی کشور؛ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  • حقیر، سعید و صلواتی، کامیار (1396). گزاره‌های نقادانه اروپاییان درباره معماری و شهرهای ایران در سفرنامه‌های قرن هفدهم تا نیمه قرن نوزدهم میلادی، نشریه هنرهای زیبا، 22(3)، 57 – https://doi.org/10.22059/jfaup.2017.64775
  • حقیر، سعید و صلواتی، کامیار (1399). تمجیدهای ایرانیان از معماری فرنگ و رابطه آن با انتقادهای آنان از معماری ایران در اواخر دوران قاجار، نشریه باغ نظر، 17، 5 – 14. https://doi.org/10.22034/bagh.2019.188582.4146
  • خالقیان، سیما و صالحی، ابوذر و ولی بیگ، نیما و عباسی هرفته، محسن (1397). مقایسه تطبیقی طول عمر ساختمان در ایران و کشورهای توسعه­یافته، هشتمین کنفرانس بین­المللی توسعه پایدار، عمران و بازآفرینی شهری، قم.
  • دالمانی، هانری، رنه د (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، تهران: امیرکبیر.
  • دانش­پژوه، منوچهر (1380). سفرنامه ... تا پخته شود خامی، تهران: نشر ثالث.
  • دروویل، گاسپار (1370). سفر در ایران، ترجمة منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز.
  • دروویل، گاسپر (1348). سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محبی، تهران: گوتنبرگ.
  • دهقانی، رعنا و گرگین کرجی، آرش (1395). عوامل موثر بر طول عمر ساختمان در ایران: چالش­ها و راهکارها، اولین کنفرانس ملی آینده مهندسی و تکنولوژی، تهران.
  • دو مورگان، ژان ژاک ماری (1338). هیئت‌ علمی فرانسه در ایران، مطالعات جغرافیایی، ترجمه و توضیح کاظم ودیعی، تبریز: چهر.
  • دوراند، ا. ر. (1346). سفرنامه دوراند، ترجمه علی‌محمد ساکی، خرم‌آباد: محمدی.
  • دیولافوآ، ژان (1376). سفرنامه (خاطرات کاوش‌های باستانی شوش)، ترجمه ایرج فره وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • رضاقلی، علی (1389). جامعه­شناسی خودکامگی، تهران: نشر نی.
  • زاوی، امیل (1379). شب‌های زیبای ایران، ترجمه افتخار نبوی نژاد، تهران: برگ زیتون.
  • صارمی، علی‌اکبر (1374). مدرنیته و رهاوردهای آن در معماری و شهرسازی ایران، مجله گفتگو، 4، 57-69.
  • عاملی، سید سعید رضا، اخوان، منیژه (1392). بازنمایی عناصر هویت‌بخش شهری در سفرنامه‌ها: مطالعه مقایسه‌ای تهران و شهرستان‌های استان تهران، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(4)، 75 – https://doi.org/10.22059/jisr.2013.36571
  • فراستخواه، مقصود (1389). «دربارۀ نیمرخ رفتار ایرانی، سنخ شناسی مدل‎ها، مجلۀ جامعۀ‎شناسی ایران، دورۀ یازدهم، ش 1: 3-21.
  • فلاندن، اوژن (1356). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمة حسین نور صادقی، تهران: انتشارات اشراقی.
  • فووریه، ژوآن (1385). سه سال در دربار ایران 1306-1309 قمری، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: نشر علم.
  • کرزن، جورج ناتانیل (1380). ایران و قضیة ایران، جلد اول، ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • لرنر، دانیل (1381). گذر جامعۀ سنتی: نوسازی خاورمیانه، ترجمۀ غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
  • لندر، آرنولد هنری سویچ (1388). در سرزمین آرزوها، ترجمه علی‌اکبر عبدالرشیدی، تهران: اطلاعات.
  • لومنیتسکی، س (1392). ایران و ایرانیان، ترجمه محمد نایب پور، تهران: نگاه گستران فردا.
  • مالکوم، نایپر (1393). سفرنامه یزد، ترجمه علی‌محمد طرفداری، یزد: مهرپادین.
  • معظمی، منوچهر (1394). معماری معاصر ایران (جامعه کوتاه‌مدت- معماری کوتاه‌مدت)، نشریه فیروزه اسلام (پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی)، 1، 39 – http://dx.doi.org/10.29252/ciauj.1.1.39
  • معظمی، منوچهر، حجت، عیسی (1393). ریشه‌های گسست و گم‌گشتگی فرهنگی در معماری معاصر ایران، معماری و شهرسازی آرمان شهر، 21، 103 –
  • مک ماهون، آرتور هنری (1378). جغرافیای تاریخی سیستان: سفر با سفرنامه‌ها، ترجمه و گردآوری حسن احمدی، تهران: مؤلف.
  • ملکم، سرجان (1363). روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران در سال‌های 1799، 1800، 1801، به قلم ویلیام هالینگبری، ترجمة امیر هوشنگ امینی، تهران: کتاب‌سرا.
  • موزر، هنری (1356). سفرنامه ترکستان و ایران، ترجمه علی مترجم، تهران: سحر.
  • همایون کاتوزیان، محمدعلی (1376). حکومت خودکامه: نظریه ای تطبیقی درباره دولت ، سیاست و جامعه ایران، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 117 و 118، 56 –
  • همایون کاتوزیان، محمدعلی (1382). دکتر مجتهدی و مسائل خدمتگزاری در جامعه کلنگی، ایران‌شناسی، شماره 59، 493 –
  • همایون کاتوزیان، محمدعلی (1392). جامعه کوتاه‌مدت، ترجمه عبدالله کوثری، تهران: نشر نی
  • Afshar Asl, M. & Khosravi, M. B. (1377). Architecture of Iran in the Qajar Period, Art 18 (36), pp. 122-138 (In Persian)
  • Ameli, S. S. R. &Akhwan, M. (2012) Representation of urban identity elements in travelogues: a comparative study of Tehran and cities of Tehran province, Quarterly Journal of Social Studies and Research in Iran, Volume 1, Number 4, pp. 75-100. (In Persian) https://doi.org/10.22059/jisr.2013.36571
  • Bani Massoud, A. (2008) Contemporary Iranian architecture: in the struggle between tradition and modernity, Tehran: Art of Architecture of the Century. (In Persian)
  • Blusher, Vibert (1369) Blusher's travelogue, translated by Kikavos Jahandari, Tehran: Kharazmi Publications. (In Persian)
  • Brown, E. G. (1344) A year among the Iranians, translation and margins by Zabihullah Mansouri, Tehran: Marafat. (In Persian)
  • Brugsch, H. (1374) in the land of sunshine, translated by Majid Jalalvand, Tehran: Publishing Center. (In Persian)
  • Byrd, F. (1376) Iran on the threshold of the 20th century, translated by Mitra Motazad with introduction and explanations and edited by Khosro Motazad, Tehran: Alborz. (In Persian)
  • Curzon, G. N. (1380) Iran and the Iranian issue, first volume, translated by Gholam Ali Vahid Mazandarani, Tehran: Scientific and Cultural. (In Persian)
  • Dalmani, H. R. (1335) travel book from Khorasan to Bakhtiari, Tehran: Amirkabir. (In Persian)
  • Danesh-Pazhoh, M. (2010) The travel book... to be cooked, Khami, Tehran: Third publication. (In Persian)
  • Daroville, G. (1370) Travel in Iran, translated by Manouchehr Etemad Moghadam, Tehran: Shabaviz. (In Persian)
  • De Morgan, J. J. M. (1338) French Faculty in Iran, Geographical Studies, translated and explained by Kazem Vadiei, Tabriz: Chehr. (In Persian)
  • Dehghani, R. & Gergin Karji, A. (2016) Factors affecting the longevity of buildings in Iran: Challenges and solutions, the first national conference on the future of engineering and technology, Tehran. (In Persian)
  • Diolafoa, Z. (1376) travelogue (memoirs of the ancient excavations of Susa), translated by Iraj Farahvashi, Tehran: Tehran University Press. (In Persian)
  • Droville, G. (1348) Droville's travel book, translated by Javad Mohebi, Tehran: Gutenberg. (In Persian)
  • Durand, A. R. (1346) Durand's travelogue, translated by Ali Mohammad Saki, Khorramabad: Mohammadi. (In Persian)
  • Farastkhah, M. (2009) About the profile of Iranian behavior, ethnography of models, Iranian Sociology Magazine, 11th period, Vol. 1: 3-21. (In Persian)
  • Flanden, E. (1356) Eugene Flanden's travelogue to Iran, translated by Hossein Noor Sadeghi, Tehran: Ishraghi Publications. (In Persian)
  • Fourier, J. (1385) Three years in the court of Iran 1306-1309 lunar year, translated by Abbas Iqbal Ashtiani, Tehran: Nasar Alam. (In Persian)
  • Haqir, S. Salawati, K. (2016) Critical statements of Europeans about the architecture and cities of Iran in travelogues from the 17th century to the middle of the 19th century AD, Fine Arts Magazine, Volume 22, Number 3, pp. 57-70. (In Persian) https://doi.org/10.22059/jfaup.2017.64775
  • Haqir, S. Salvati, K. (2019) Iranians' praise of Farang architecture and its relationship with their criticisms of Iranian architecture in the late Qajar era, Bagh Nazar magazine, number 17, pp. 14-5. (In Persian) https://doi.org/10.22034/bagh.2019.188582.4146
  • Homayun Katoozian, M. A. (2012) Doctor Mojtahedi and the issues of servanthood in Kalangi society, Iranology, No. 59, pp. 493-501. (In Persian)
  • Homayun Katoozian, M. A. (2012) Short-term society, translated by Abdullah Kothari, Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
  • Homayun Katoozian, M. A. (2016) Autocratic Government: A Comparative Theory of Iran's Government, Politics and Society, translated by Alireza Tayeb, Political and Economic Information, No. 117 and 118, pp. 56-71. (In Persian)
  • Imani Jajermi, H. & Barghani Barzgari, F. (2018) Comparison of Neighborhood Management in Iran and Turkey, Local Development 11(2), pp. 545-564. (In Persian) https://doi.org/10.22059/jrd.2019.76786
  • Insafpour, G. (1363) Iran and Iranians (research on a hundred travelogues of the Qajar era), Tehran: Golshan Press. (In Persian)
  • Jackson, Abraham. And. Williams (1369) Jackson's travel book (Iran past and present), translated by Manouchehr Amiri, Fereydoun Badrei, Tehran: Khwarazmi Publications. (In Persian)
  • Javadi Yeganeh, Mohammadreza, Zadqonad, Saeedeh (2014) Iranians in the time of the monarchy (negative attitudes of Iranians in the eyes of foreigners towards Iranian society), book 6, Tehran: Social Council of the country; Research School of Cultural and Social Studies. (In Persian)
  • Khalekian, S. &Salehi, A. & Wali Bey, N. & Abbasi Herfteh, M. (2017) comparative comparison of building lifespan in Iran and developed countries, 8th international conference on sustainable development, construction and urban regeneration, Qom. (In Persian)
  • Lander, A. H. S. (1388) in the Land of Dreams, translated by Ali Akbar Abdur Rashidi, Tehran: Information. (In Persian)
  • Lerner, D. (1381) The Passing of Traditional Society: Modernization of the Middle East, translated by Gholamreza Khaje Sarvi, Tehran: Strategic Studies Research Institute. (In Persian)
  • Lomnitsky, S. (2012) Iran and Iranians, translated by Mohammad Naibpour, Tehran: Negah Gostaran Farda. (In Persian)
  • Malcolm, N. (2013) Yazd travel book, translated by Ali Mohammad Tasari, Yazd: Mehrpadin. (In Persian)
  • McMahon, A. H. (1378) Historical geography of Sistan: travel with travelogues, translated and compiled by Hassan Ahmadi, Tehran: author. (In Persian)
  • Melkam, S. (1363) Newspaper of Sarjan Melkam's trip to the Iranian court in 1799, 1800, 1801, written by William Hollingbury, translated by Amir Hoshang Amini, Tehran: Kitabsara. (In Persian)
  • Moazzami, M. (2014) Contemporary architecture of Iran (short-term society - short-term architecture), Firouze Islam publication (Research on Islamic architecture and urbanism), number 1, pp. 39-61. (In Persian) http://dx.doi.org/10.29252/ciauj.1.1.39
  • Moazzami, M. H. I. (2013) The roots of cultural discontinuity and confusion in contemporary Iranian architecture, Armanshahr Architecture and Urbanism, No. 21, pp. 103-112. (In Persian)
  • Moser, H. (1356) travelogue of Turkestan and Iran, translated by Ali Martez, Tehran: Sahar. (In Persian)
  • Parno, M. (1324) under the sky of Iran, translated by Kazem Ebadi, Tehran: Ilmi. (In Persian)
  • Piran, P. (2004) Theory of Strategy and Territorial Policy of Iranian Society, Iranshahr Thought, Vol. 4: 22-34. (In Persian)
  • Polak, J. E. (1368) Polak's travel book, Iran and Iranians, translated by Kikavos Jahandari, Tehran: Kharazmi. (In Persian)
  • Rezaqoli, A. (2009) Sociology of autocracy, Tehran: Nei Publishing. (In Persian)
  • Sarmi, A. A. )1374(, Modernity and its consequences in architecture and urban planning of Iran, Conversation magazine, number 4, pp. 57-69. (In Persian)
  • Sohrabi, Naghmeh (2012) Taken for Wonder: Nineteenth-Century Travel Accounts from Iran to Europe, New York: Oxford University Press
  • Tahmasbifard, Mercedeh (2020) A Comparative Study on Residential Architecture in the Qajar era (Case Study: Mansions in Tehran), International Journal of Architecture and Urbanism, vol. 10, no. 2 (36), 49–58. https://doi.org/10.30495/ijaud.2020.15849
  • Tazike Lemski, Iman, Qabadian, Vahid, Sultanzadeh, Hossein, Qulij Khani, Behnam (2015) "Showing the exchanges of architecture and urban planning between Iran and the West in the travelogues of Iranians to Farang in the Qajar period", Urban Management, No. 44, pp. 519-536. (In Persian)
  • Vahdat, v. (2017) Occidentalist Perceptions of European Architecture in Nineteenth-Century Persian Travel Diaries: travels in farangi space. London & New York: Routledge
  • Zavi, E. (1379) The Beautiful Nights of Iran, translated by Iftikhar Naboinejad, Tehran: Olive Leaf. (In Persian)

 

توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 29
پائیز و زمستان 1402
اسفند 1403
صفحه 467-486

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار