بررسی جامعه‌شناختی عدم موفقیت شرکت‌های سهامی زراعی در دوران بعد از اصلاحات ارضی (مورد مطالعه: شرکت سهامی زراعی رودپیش فومن)

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

اصلاحات ارضی را می‌توان مهم‌ترین اتفاق در جامعۀ روستایی ایران در یکصد سال اخیر دانست که صاحب‌نظران دربارۀ آن از منظرهای مختلف به بحث و تبادل‌نظر پرداخته‌اند. تشکیل واحدهای بهره‌برداری جمعی مانند شرکت‌های سهامی زراعی، از سیاست‌های متمم اجرای اصلاحات ارضی بود که چندان توفیق نیافت.
پژوهش حاضر به شیوۀ کیفی به فرایند فروپاشی نظام بهره‌برداری شرکت‌های سهامی زراعی می‌پردازد. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های باز و نیمه‌ساخت‌یافته از 15 نفر از اعضا، سهامداران و دست‌اندرکاران شرکت سهامی زراعی رودپیش فومن گردآوری و داده‌ها با روش تحلیل مضمون، توصیف و تحلیل شد.
مسائل اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی-معیشتی و حقوقی-قانونی با مضامینی مانند ناآگاهی، مشارکت غیرداوطلبانه، منفعت نامعلوم و مالکیت، پیش از آغاز فعالیت شرکت و مسائل اجتماعی-فرهنگی، فنی- تکنیکی، حقوقی-قانونی و سازمانی-تشکیلاتی با مضامینی مانند عدم پذیرش اجتماعی، انعطاف‌ناپذیری مدیران، احساس بی‌قدرتی سهامداران، شکست روش‌های نوین، تغییر چندبارۀ قراردادها، احساس سلب مالکیت، دست‌اندرکاران غیرمتخصص و نبود تشکیلات اداری و نظام جزا و پاداش کارآمد در زمان فعالیت آن، از مؤلفه‌های مؤثر در سرانجام شرکت بوده‌اند.
این پژوهش نشان می‌دهد درنظرنگرفتن شرایط فرهنگی و تجربۀ زیستۀ مردم بومی، عدم احترام به مالکیت و نبود برنامه‌ریزی برای کسب اعتماد اجتماعی -که لازمۀ سرمایۀ اجتماعی مورد نیاز برای موفقیت هر طرح توسعۀ محلی است- ایجاد یک نظام بهره‌برداری جدید را به شکست خواهد کشاند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Sociological Analysis of the Failure of Agricultural Joint-Stock Companies Following Land Reforms

نویسندگان [English]

  • Seyyed Hossein Fazeli 1
  • Davoud Razi 1
  • Ali Asghar Firouzjaeian 1
  • Seyyed Hashem Moosavi 2
1 Department of Social Science, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2 Department of Social Science, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran
چکیده [English]

Land reforms can be regarded as the most significant event of the past century in Iranian agrarian society, which is debated from a variety of expert perspectives. One of the complementary policies of land reforms was the unsuccessful establishment of communal exploitation units such as agricultural joint-stock companies.
This qualitative study investigates the process of agricultural joint-stock company exploitation systems disintegrating. The data was gathered through open and semi-structured interviews with 15 members, shareholders, and involved individuals of the Rudpish agricultural joint-stock company in Fuman, and then analyzed and described using the method of theme analysis.
Prior to their establishment, companies faced sociocultural, economic, subsistence, and legal issues encompassing ignorance, involuntary (forced) participation, unknown benefits and profits, and ownership, according to the findings of this study. Socio-cultural, technical, legal, and organizational issues including social rejection, inflexibility, managers’ lack of interaction with people, shareholders’ feeling of powerlessness, failure in stabilization of modern techniques, changing contracts of companies and farmers multiple times, a sense of dispossession, a lack of an effective reward and punishment system, unskilled managers and employees, and a lack of an effective trustee system plagued the companies after their establishment.
The current study demonstrates that disregarding the cultural conditions and experiences of local people, disregarding their ownership, and failing to plan to obtain social trust – which is essential to the social capital required for the success of any local development plan – will result in the failure of efforts to create new exploitation systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural Joint-Stock Company
  • Fuman
  • Land Reforms
  • Rudpish
  • Rural Development

مراجع

  • ازکیا، مصطفی (1382). ابعاد نظری و روش‌شناختی نظام‌های بهره‌برداری. مجموعه مقالات اولین همایش نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی در ایران؛ چالش‌ها و چاره‌ها. تهران: وزارت جهاد کشاورزی، معاونت ترویج و نظام بهره‌برداری، دفتر مطالعات و طراحی نظام‌های بهره‌برداری.
  • ازکیا، مصطفی و ایمانی، علی (1394). توسعۀ پایدار روستایی. تهران: اطلاعات.
  • ازکیا، مصطفی و دیباجی فروشانی، شکوه (1395). نقد برنامه‌های توسعۀ روستایی در ایران. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 5(1)، 103-125. https://doi.org/10.22059/jisr.2016.58378
  • اصلاحی، حسین (1398). اصلاحات ارضی و گام‌های صدور اسناد مالکیت زمین و ساختمان در ایران. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • بابایی همتی، غلامحسن (1350). شرکت سهامی زراعی سنندج. مرکز تحقیقات روستایی وزارت تعاون و امور روستاها، مجری طرح مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بخش روستایی و عشایری. شمارۀ ثبت 9. تهران.
  • بلیکی، نورمن (1389). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نشرنی.
  • پاپلی یزدی، محمدحسین و ابراهیمی، محمدامیر (1391). نظریه‌های توسعۀ روستایی. تهران: سمت.
  • حقوقی اصفهانی، مرتضی (1390). شرکت‌های سهامی زراعی؛ الگویی در نظام بهره‌برداری کشاورزی ایران. چاپ اول. تهران: کندوکاو.
  • خرمشاد، محمدباقر و موسی‌نژاد، محمدجواد (1396). بررسی پیامدهای اجتماعی سیاست تقسیم اراضی انقلاب اسلامی ایران برمبنای روش AHP. دوفصلنامۀ دانش سیاسی، 13(2)، 77-101. https://doi.org/10.30497/pk.2018.2163
  • خسروی، خسرو (1358). جامعه‌شناسی روستایی ایران. تهران: پیام.
  • زاهدی، محمدجواد (1392). توسعه و نابرابری. تهران: مازیار.
  • طالب، مهدی، میرزایی، حسین و نادری، عفوات (1391). ارزیابی نقش مشارکت در طرح‌های توسعۀ مناطق روستایی (بررسی موردی: طرح‌های تجمیع مناطق روستایی). توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 4(1)، 1-18. https://doi.org/10.22059/jrd.2012.28895
  • عمادی، محمدحسین و عباسی، اسفندیار (1378). حکمت دیرین در عصر نوین: کاربرد دانش بومی در توسعۀ پایدار؛ جلد اول: مبانی، مفاهیم و باورهای حاکم. تهران: وزارت جهاد سازندگی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی.
  • عنبری، موسی (1395). جامعه‌شناسی توسعه: از اقتصاد تا فرهنگ. تهران: سمت.
  • فال سلیمان، محمود و حجی‌پور، محمد (1391). اثرات اقتصادی و اجتماعی شرکت‌های سهامی زراعی (نمونه: شرکت سهامی زراعی سهل‌آباد در شهرستان نهبندان). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 3(9-10)، 47-66.
  • کاتوزیان، محمدعلی (1368). اقتصاد سیاسی ایران. ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: پاپیروس.
  • کشاورز، هوشنگ، صفی‌نژاد، جواد و حاجبی، ویدا (1350). شرکت سهامی زراعی قصرشیرین. مرکز تحقیقات روستایی وزارت تعاون و امر روستاها. مجری طرح مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بخش روستایی و عشایری. شمارۀ ثبت 18، تهران.
  • کیانی‌منش، داود (1350). شرکت سهامی زراعی گرمسار. مرکز تحقیقاتی وزارت تعاون و امور روستاها. مجری طرح مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بخش روستایی و عشایری. شمارۀ ثبت 12، تهران.
  • لمتون، آن کاترین سواین فورد (1362). مالک و زارع در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: علمی-فرهنگی.
  • لمتون، آن کاترین سواین فورد (1394). اصلاحات ارضی در ایران (1340-1345). ترجمۀ مهدی اسحاقیان. تهران: امیرکبیر.
  • لهسائی‌زاده، عبدالعلی (1379). جامعه‌شناسی توسعۀ روستایی. شیراز: زر.
  • متوسلی، محمود و زبیری، هدی (1392). انسجام اجتماعی؛ منشأ توسعۀ اقتصادی. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 5(2)، 49-74. https://doi.org/10.22059/jrd.2013.50584
  • مرتضوی تبریزی، مسعود (1383). مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دورۀ پهلوی دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • مرکز تحقیقات دفتر ارزشیابی شرکت‌های سهامی زراعی و تعاونی‌های تولید روستایی (1354). خلاصه‌ای از بررسی 65 شرکت سهامی زراعی که از سال 1347 لغایت 1353 در نقاط مختلف کشور تشکیل شده‌اند. تهران: مدیریت امور پردازش یافته‌های تحقیقاتی مؤسسۀ پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصادی کشاورزی.
  • مرکز تحقیقات دفتر تحقیقات روستایی و ارزشیابی فعالیت‌های رفاهی وزارت تعاون و امور روستاها (1352). ارزشیابی اقدامات و فعالیت‌های سازمان بیمه‌های اجتماعی روستاییان در حوزۀ عمل شرکت سهامی زراعی رودپیش (گیلان). تهران: مدیریت امور پردازش یافته‌های تحقیقاتی مؤسسۀ پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصادی کشاورزی.
  • نیک‌خلق، علی‌اکبر (1348). شرکت سهامی زراعی سمسکنده (ساری). مرکز تحقیقات روستایی وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی. مجری طرح: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بخش تحقیقات روستایی. تهران.
  • نیک‌خلق، علی‌اکبر (1350). شرکت سهامی زراعی سمسکنده (ساری). مرکز تحقیقات روستایی وزارت تعاون و امور روستاها. مجری طرح: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بخش تحقیقات روستایی و عشایری. تهران.
  • نیک‌خلق، علی‌اکبر (1379). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی روستایی ایران. تهران: کلمه.
  • وثوقی، منصور (1391). جامعه‌شناسی روستایی. تهران: کیهان.
  • وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی (1347). اقدامات انجام‌شده برای تشکیل شرکت سهامی زراعی رودپیش. تهران: وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی.
  • هوگلاند، اریک (1398). زمین و انقلاب در ایران 1340-1360. ترجمۀ فیروزه مهاجر. چاپ اول. تهران: شیرازۀ کتاب ما.
  • Azkia, M. (2003). Theoretical and Methodological Dimensions of Exploitation Systems. Proceedings of the First Conference on Agricultural Exploitation Systems in Iran; Challenges and Solutions. Tehran: Ministry of Agricultural Jihad, Deputy of Extension and Exploitation System, Study and Design Office of Exploitation Systems. (In Persian)
  • Azkia, M., & Dibaji Forooshnai, Sh. (2016). Criticism the Rural Development Plans in Iran. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 5(1) 103-125. https://doi.org/10.22059/jisr.2016.58378(In Persian)
  • Azkia, M., & Imani, A. (2015). Sustainable Rural Development. Tehran: Ettelaat Publications. (In Persian)
  • Anbari, M. (2016). Sociology of development; from economics to culture. Tehran: Samt Publications. (In Persian)
  • Babaei Hemmati, Gh. (1971). Sanandaj agricultural joint-stock company. Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran, Rural and Nomadic Department. (In Persian)
  • Blaikie, N. (2010). Designing Social Researchs. Translated by: H. Chavoshian. Tehran: Ney Publications. (In Persian)
  • Boyatzis, R. E. (1998). Transforming qualitative information: Thematic analysis and code development. London: Sage Publications.
  • Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101
  • Currie, G., & Stanley, J. (2008). Investigating links between social capital and public transport. Transport Reviews, 28(4), 529-547. https://doi.org/10.1080/01441640701817197
  • Emadi, M. H., & Abbasi, E. (1999). Ancient wisdom in the modern age: Application of local knowledge in sustainable development; the first volume: Basics, concepts and ruling beliefs. Tehran: Ministry of Construction Jihad, Research Center for Rural Issues. (In Persian)
  • Eslahi, H. (2019). Land reforms and the steps of issuing land and building ownership documents in Iran. Tehran: Sahami Publications. (In Persian)
  • Fal Soleyman, M., & Hajjipoor, M. (2012). Economic and social effects of agricultural joint-stock companies (Example: Sahl’abad Agricultural Joint-Stock Company in Nehbandan City). Journal of Arid Regions Geographic Studies, 3(9-10), 47-66. (In Persian)
  • Hoghooghi Esfahani, M. (2011). Agricultural joint-stock companies; a model. In Iran’s Agricultural Exploitation System. Tehran: Kandokav Publications. (In Persian)
  • Hoogland, E. J. (2012). Land and revolution. In Iran; 1960-1980. Translated by: F. Mohajer. Tehran: Shirazehketab Publications. (In Persian)
  • Katoozian, M. A. (1989). Political economy of Iran. Translated by: M. R. Nafisi & K. Azizi. Tehran: Papiroos Publications. (In Persian)
  • Keshavarz, H., Safinezhad, J., & Hajebi, V. (1971). Ghasr-e-Shirin agricultural joint-stock company. Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran, Rural and Nomadic Department. (In Persian)
  • Khosravi, Kh. (1979). Rural sociology of Iran. Tehran: Payam Publications. (In Persian)
  • Khorramshad, M. B., & Moosanezhad, M. J. (2018). Investigating the social consequences of dividing land in the Islamic Republic of Iran using AHP. Political Knowledge Scientefic Journal, 13 (2), 77-101. https://doi.org/10.30497/pk.2018.2163 (In Persian)
  • Kianimanesh, D. (1971). Garmsar agricultural joint-stock company. Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran, Rural and Nomadic Department. (In Persian)
  • Lahsaeizadeh, A. A. (2000). Sociology of rural development. Shiraz: Zar (In Persian)
  • Lambton, A. K. S. (1983). Landlord and peasant in Iran. Translated by: M. Amiri. Tehran: Elmi-Farhangi publishing company. (In Persian)
  • Lambton, A. K. S. (2015). The Persian land refoms; 1962-1966. Translated by: M. Es’haghian. Tehran: Amirkabir Publications. (In Persian)
  • Ministry of Land Reforms and Rural Cooperation (1968). Actions taken to form rudpish agricultural joint-stock company. Tehran: Ministry of Land Reforms and Rural Cooperation. (In Persian)
  • Mortazavi Tarizi, M. (2004). Migration of villagers to cities and its economic and political effects in the second Pahlavi. Tehran: Islamic Revolution Documents Center (In Persian)
  • Motevasseli, M., & Zobeiri, H. (2013). Social cohesion; origins of economic development. Community Development (Rural and Urban), 5(2), 49-74. https://doi.org/10.22059/jrd.2013.50584 (In Persian)
  • Nik Kholgh, A. A. (2000). An Introduction to Rural Sociology in Iran. Tehran: Kalameh (In Persian)
  • Nik Kholgh, A. A. (1969). Semeskandeh Agricultural Joint-stock Company (Sari). Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran, Rural Department. (In Persian)
  • Nik Kholgh, A. A. (1971). Semeskandeh Agricultural Joint-stock Company (Sari). Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran, Rural and Nomadic Department. (In Persian)
  • Papoli Yazdi, M. H., & Ebrahimi, M. A. (2012). Theories of Rural Development. Tehran: Samt Publications. (In Persian)
  • Putnam, R. (1995). Tuning in, tuning out: The strange disappearance of social capital in America. Political Science and Politics, 28(4), 664-683. https://doi.org/10.2307/420517
  • Research Center of Evaluation Office of Agricultural Joint-Stock Companies and Rural Production Cooperatives. (1975). A summary of the survey of 65 agricultural joint-stock companies that were formed from 1968 to 1974 in different parts of the country. Tehran: Management of Processing Research Findings of the Institute of Planning and Economic Agricultural Research. (In Persian)
  • Taleb, M., & Mirzaie, H., & Naderi, A. (2012). Evaluation of the role of public participation in rural development projects (Case study: Combining plans in rural areas). Community Development (Rural and Urban), 4(1), 1-18. https://doi.org/10.22059/jrd.2012.28895 (In Persian)
  • The Research Center of the Office of Rural Research and Evaluation of Welfare Activities of the Ministry of Cooperatives and Rural Affairs. (1973). Evaluation of actions and activities of social insurance organization of villagers in the field of operation of rudpish agricultural joint-stock company (Guilan). Tehran: Management of Processing Research Findings of the Institute of Planning and Economic Agricultural Research. (In Persian)
  • Vosooghi, M. (2012). Rural sociology. Tehran: Keyhan (In Persian)
  • Zahedi, M. J. (2013). Development and inequality. Tehran: Maziar Publications. (In Persian)
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 28
بهار و تابستان 1402
شهریور 1402
صفحه 27-48

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار