نقش شاخص‌های اقتصاد رانتی در گسترش محله‌ها و سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعۀ موردی: منطقۀ 14 کلان‌شهر اصفهان)

نویسنده

گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

رانت به هر نوع درآمدی گفته می‌شود که بدون سرمایه‌گذاری اجتماعی یا فعالیت مولد و متقابل تأمین شود و از انواع درآمدهای وابسته به رانت از فروش مواهب و منابع طبیعی به‌دست می‌آید. اکنون آنچه کلان‌شهرهای ایران به‌خصوص اصفهان با آن مواجه‌اند، سکونتگاه‌های غیررسمی است که یکی از عوامل اصلی آن رانت‌های اقتصادی است. با توجه به افزایش الحاق نقاط روستایی در منطقۀ 14 اصفهان در دهه‌های اخیر که یکی از دلایل آن رانت بوده است، پژوهش درصدد پاسخ به این مسئله است که اقتصاد رانتی چه نقشی در شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در منطقۀ 14 اصفهان ایفا کرده است. در این راستا این سؤال مطرح شد که کدام‌یک از عناصر اقتصاد رانتی در شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در منطقۀ مورد مطالعه از اهمیت بیشتری برخوردارند. هدف بررسی آن بود که بدانیم که از میان عوامل اقتصادی، عوامل قانونی، عوامل سیاسی-مدیریتی و عوامل اجتماعی، کدام‌یک در گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی منطقۀ 14 أصفهان تأثیر بیشتری می‌گذارند.
روش جمع‌آوری اطلاعات اسنادی و میدانی است. برای استخراج شاخص‌های اقتصاد رانتی و بیان ادبیات پژوهش از روش اسنادی، و برای جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز برای بررسی شاخص‌ها از روش میدانی استفاده شده است. نمونه‌گیری برای جامعۀ نمونه متخصصان (اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری با رسالۀ مرتبط) و کارشناسان به‌صورت گلوله‌برفی و برای مدیران شهری به‌صورت تصادفی ساده انجام شده است.
یافته‌ها با آزمون تعقیبی توکی نشان می‌دهد در بین شاخص‌ها و سنجه‌های اقتصاد رانتی تفاوت معناداری وجود داشته است. در این راستا شاخص‌های تن درندادن مدیران سطوح میانی و پایینی به اجرای قوانین در جهت ایجاد رانت (عوامل قانونی)، شاخص افزایش درآمد ناشی از تراکم‌فروشی (عوامل اقتصادی)، تداخل عملکردی و سازمانی (عوامل سیاسی-مدیریتی) و کاهش ویژگی انسان‌محوری فضاها (عوامل اجتماعی) از بیشترین اهمیت در گسترش سکونتگاه‌های غیرسمی منطقه 14 شهر اصفهان برخوردار است.
نتایج نشان داد مهم‌ترین عامل مؤثر بر گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی از دیدگاه اقتصاد رانتی، شاخص اقتصادی است. همچنین پیامدهای ناخواسته از جمله سودجویی مالکان و ساخت‌وسازکنندگان در گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی مؤثر است. اقتصاد رانتی در ابعاد قانونی و مدیریتی و اجتماعی نیز پیامدهایی منفی نظیر گتوسازی‌های اجتماعی را دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Rentier Economic Indicators in the Expansion of Informal Neighborhoods and Settlements (Case study: District 14 of Isfahan Metropolis)

نویسنده [English]

  • Ahmad Hajarian
Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Geographical Sciences and Planning, University of Isfahan, Isfahan
چکیده [English]

In fact, rent refers to any form of income without social investment or productive and mutual activity, and it is derived from the sale of gifts and natural resources that generate rent-related incomes. Now, Iran’s metropolitan areas, particularly Isfahan, are confronted with informal settlements, one of the primary causes of which is economic rents. In light of the recent increase in the annexation of rural areas in Isfahan’s 14th district, one of the causes of which is rent, this study endeavors to determine the role of the rent economy in the formation of informal settlements in the 14th district. Isfahan has played? In this regard, the question arose as to which elements of the rentier economy play a greater role in the formation of informal settlements in the study area. The research hypothesis indicated that economic factors, legal factors, political-management factors, and social factors are more influential in the expansion of informal settlements in Isfahan’s 14th district.
This research employs the methods of collecting documentary and field data to extract rentier economy indicators and to convey the research literature gleaned from the documentary method and the field method in order to collect the data required to validate the indicators. Snowball sampling was used for the sample community of experts (faculty members and doctoral students with related dissertations) and experts, whereas simple random sampling was used for the sample community of city administrators.
The results of Tukey’s post hoc test indicate that there is a significant difference between rentier economy indices and measures. In this regard, the indicators of refusal by middle and lower level managers to implement laws in order to create rent (legal factors), the indicator of increased income due to sales density (economic factors), functional and organizational interference (political-managerial factors), and the diminution of human characteristics are significant. In the development of non-toxic settlements in District 14 of Isfahan city, the axis of spaces (social factors) is of the utmost importance.
The results demonstrated that, from the perspective of the rentier economy, the economic index is the most important factor affecting the expansion of informal settlements. Additionally, undesirable consequences such as profit-seeking by proprietors and builders contribute to the growth of informal settlements. Social ghettoization is one of the negative effects of the rentier economy’s legal, administrative, and social dimensions

کلیدواژه‌ها [English]

  • Informal Settlements
  • Economy
  • Rent
  • Isfahan
  • ابراهیم‌زاده، عیسی و بریمانی، فرامرز (1383). حاشیه‌نشینی و ناهنجاری‌های اجتماعی و راهکارهای تعدیل آن (نمونۀ موردی: کریم‌آباد زاهدان). نشریۀ جغرافیا و توسعه، 2(3)، 121-146. https://doi.org/10.22111/gdij.2004.3833
  • ضیاء توانا، محمدحسن و امیرانتخابی، شهرام (1386). روند تبدیل روستا به شهر و پیامدهای آن در شهرستان تالش. نشریۀ جغرافیا و توسعه، 5(10)، 107-128. https://doi.org/10.22111/gdij.2007.3663
  • بزی، خدارحم، کیانی، اکبر و صفرزائی، عبدالغنی (1395). بررسی علل شکل‌گیری و راهکار مقابلۀ حاشیه‌نشینی شهر زابل با تأکید بر توانمندسازی. فصلنامۀ مطالعات شهری، 6(21)، 17-28. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_45999.html
  • پاتر، رابرت و بوسلی، ایوانز (1384). شهر در جهان توسعه. ترجمۀ کیومرث ایران‌دوست، م‍ی‍ت‍را اح‍م‍دی، و م‍ه‍دی‌ ده‍ق‍ان‌ م‍ن‍ش‍ادی. چاپ اول. تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیارهای کشور.
  • پوراحمد، احمد، حاتمی‌نژاد، حسین و چرخان، شهرام (1400). تحلیل نابرابری فضایی سکونتگاه‌های رسمی و غیررسمی محلات منطقۀ دو شهر تهران. جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 19(1)، 295-322. https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.69240.1023
  • روستایی، شهریور و کرباسی، پوران (1396). شناسایی و ارزیابی گستره‌های فقر شهری در محلات شهر مراغه. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 9(2)، 197-214. https://doi.org/10.22059/jrd.2017.67434
  • سرور، هوشنگ و امین‌زاده و سیامک (1398). تبیین علل شکل‌گیری اسکان‌های غیررسمی و ارائۀ راهکارهای بهینه جهت سامان‌دهی آن‌ها (مطالعۀ موردی: محلۀ علی‌آباد بوکان). جغرافیا و روابط انسانی، 2(3)، 17-42. https://www.gahr.ir/article_99462.html
  • سلیمی سبحان، محمدرضا، سیاح البرزی، هدایت و عامری، محمدعلی (1400). الگویابی مکانی-فضایی جرم نزاع و درگیری در نواحی استان تهران. پژوهشنامۀ جغرافیای انتظامی، 35، 111-132. https://doi.org/10.22034/pogra.2021.208559.1279
  • شریعتی‌منش، محمدرضا (1394). بررسی تأثیر حاشیه‌نشینی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان شهر جهرم. نشریۀ مشارکت و توسعۀ اجتماعی، ۱(۲)، 42-۶۱. http://jpsd.hormozgan.ac.ir/article-1-51-fa.html
  • علیزاده اقدم، محمدباقر و محمدامینی، حمیده (1391). تحلیلی بر علل و پیامدهای شکل‌گیری مناطق حاشیه‌نشین با نگرش ویژه بر شهر خمین. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(2)، 121-138. https://doi.org/10.22059/jisr.2012.36558
  • فیروزجائیان گلوگاه، علی‌اصغر (1396). تحلیل جامعه‌شناختی بی‌نظمی (فیزیکی-اجتماعی) در فضای شهری. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 9(1)، 79-100. https://doi.org/10.22059/jrd.2018.65561
  • فلاح حیدری، فاطمه و رمضانی لشکریانی، حامد (1395). بررسی علل و فرایندهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران. دومین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی نوین. قم. https://civilica.com/doc/609332
  • گلستانی‌فرد، زهرا (1397). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و گسترش حاشیه‌نشینی در شهر ساوه. گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشکدۀ علوم انسانی. دانشگاه پیام نور ری.
  • گلستانی، نرگس و رحیمی، حسین (1398). نقش بنگاه‌های معاملات ملکی در بورس‌بازی زمین و مسکن شهری از منظر مشاوران املاک (مطالعۀ موردی: منطقۀ 12 شهرداری مشهد). برنامه‌ریزی توسعۀ کالبدی، 6(4)، 81-91. https://doi.org/10.30473/psp.2020.6589
  • مظفری‌نیا، اسماء (1397). تحلیلی بر علل شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی و نحوۀ برخورد با آن‌ها (نمونۀ مورد مطالعه: شهر ارومیه). گروه شهرسازی و هنر، دانشکدۀ معماری، دانشگاه ارومیه.
  • هاروی، دیوید (1387). شهری‌شدن سرمایه. ترجمۀ عارف اقوامی. چاپ اول. تهران: اختران.
  • Alam, A., McGregor, A., & Houston, D. (2020). Women’s mobility, neighbourhood socio-ecologies and homemaking in urban informal settlements. Housing Studies, 35(9), 1586-1606.
  • Alizadeh Aghdam, M., & Mohammadamini, H. (2012). A survey of the causes and the consequences of the slum areas formation with special attitudes towards the city of Khomein. Quarterly of Social Studies and Research in Iran1(2), 121-138. https://doi.org/10.22059/jisr.2012.36558 (In Persian)
  • Aljafreh, A., Altal, R., & Ibrahim, A. (2021). The social role of open spaces ininformal settlements in Jordan. Open House International, 47(1), 2-16.
  • Ezebilo, E., & Savadogo, P. (2021). Preferences for infrastructure and determinants of decision to live in a makeshift house in informal settlements. Economics, 9(4), 183.
  • Bezi, Kh., Kiyani, A., & Safarzaei, A. Gh. (2015). Investigating the causes of the formation and the solution to deal with the marginalization of Zabul city with an emphasis on empowerment. Quarterly Journal of Urban Studies, 6(21), 17-28. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_45999.html (In Persian)
  • Ebrahimzadeh, I., & Narimani, F. (2004). Slum -dwellers, Solutions and its Special – Civil Abnormalities Case Study: Karimabad Zahedan. Journal of Geography and Development, 2(3), 121-146. https://doi.org/10.22111/gdij.2004.3833 (In Persian)
  • Ewing, R., Pendall, R., & Chen, D. D. T. (2016). Measuring Sprawl and Impact. Washington D. C. Smart Growth America.
  • Fallah Heydari, F., & Ramezani Lashkariani, H. (2015). Investigating the causes and processes of the formation of informal settlements in Iran. Second national conference on geography and planning, architecture and modern urban development. Qom. https://civilica.com/doc/609332 (In Persian)
  • Firozjaeian, A. A. (2017). Sociological analysis of disorder (social and physical) in urban space. Community Development (Rural and Urban Communities)9(1), 79-100. https://doi.org/10.22059/jrd.2018.65561 (In Persian)
  • Golestani Fard, Z. (2017). Investigating factors affecting the formation and expansion of marginal settlements in Saveh city, Department of Geography and Urban Planning. Faculty of Humanities. Payam Noor Ray University. (In Persian)
  • Golestani, N., & Rahimi, H. (2020). The role of real estate agencies in urban land and housing exchange from the real estate advisor's perspective (Case study: District 12 Mashhad). Physical Social Planning6(4), 81-91. https://doi.org/10.30473/psp.2020.6589 (In Persian)
  • Harvey, D. (2017). The Urbanization of Capital. Translated by: Arif Obeshi. 1st Tehran: Akhtaran Publications. (In Persian)
  • (2015). Habitat- III- issue- paper-22_ informal-settlements.Retrieved from http://unhabitat.org/wp-content/uploads/2015/04/ Habitat-IIIIssue-Paper-22_Informal-Settlements.pdf
  • Klaufus, C., & Vanlindert, P. (2012). Informal housing: Latin America. International Encyclopedia of Housing and Home, 70-77.
  • Martinez, C. (2007) https://www.yeastgenome.org/reference/S000124855
  • Mohamed-Katerere, J. C. (2022). Mutually-reinforcing transgressions of justice in large scale land acquisitions in the ‘public interest’. In International Yearbook of Soil Law and Policy 2020/2021 (pp. 17-45). Springer, Cham.
  • Mozaffarinia, A. (2017). An analysis of the causes of the formation of informal settlements and how to deal with them (case study: Urmia city), Department of Urban Planning and Art, Faculty of Architecture, Urmia University. (In Persian)
  • Salimi Sobhan, M. R., Sayah Alborzi, H., & Ameri, M. A. (2021). Spatial modeling of the crime of conflict and conflict in the areas of Tehran province. Journal of Police Geography, 9(35), 111-132. https://doi.org/10.22034/pogra.2021.208559.1279 (In Persian)
  • Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., & Patel, S. (2020). Building resilience to climate change in informal settlements. One Earth, 2(2), 143-156.
  • Sarvar, H., & Aminzadeh, S. (2019). Explaining causes of the formation of informal settlements and providing optimal solutions to organize them (Case Study: Boukan- Aliabad Neighborhood). Geography and Human Relationships2(3), 17-42. https://www.gahr.ir/article_99462.html (In Persian)
  • Shariati Manesh, M. R. (2014). Investigating the impact of marginalization on the sense of social security of the citizens of Jahrom city. Journal of Social Participation and Development, 1(2), 61-42. http://jpsd.hormozgan.ac.ir/article-1-51-fa.html (In Persian)
  • Titz, A., & Chiotha, S. S. (2019). Pathways for sustainable and inclusive cities in Southern and Eastern Africa through urban green infrastructure? Sustainability, 11(10), 2729.
  • Potter, R., and Bosley, E. (2004). The city of Taran. Translated by: K. Irandoost, M. Ahmadi, & M. Dehghan Monshadi. 1st Tehran: Publications of the Organization of Municipalities and Villages. (In Persian)
  • Roostaei, S., & Karbasi, P. (2017). Identifying and Assessing the Extent of Urban Poverty in Maragheh Locals. Community Development (Rural and Urban Communities)9(2), 197-214. https://doi.org/10.22059/jrd.2017.67434 (In Persian)
  • Pourahmad, A., Hataminejad, H., & Charkhan, S. (2021). Analysis of spatial inequality of formal and informal settlements in neighborhoods of Tehran’s district two. Journal of Geography and Regional Development19(1), 322-295. https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.69240.1023 (In Persian)
  • Yang, C., & Qian, Z. (2022). Urbanization through resettlement and the production of space in Hangzhou's concentrated resettlement communities. Cities, 129, 103846.
  • Zia Tavana, M. H., & Amir Entekhabi, S. (2007). Procedure of Conversion in Village to City and its Results in Talesh Township. Geography and Development5(10), 107-128. https://doi.org/10.22111/gdij.2007.3663 (In Persian)