ارزیابی پایداری اکولوژیکی سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر ردپای بوم‌شناختی (مورد پژوهشی: شهرستان اسلام آباد غرب)

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

2 گروه اقلیم شناسی، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

4 گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

مقدمه: رشد سریع تکنولوژی در بهره­برداری از منابع طبیعی و افزایش مصرف­گرایی در جوامع انسانی سبب بروز بحران­های محیط زیستی شده است که تهدیدی جدی برای پایدرای جوامع، بخصوص جوامع روستایی بشمار می­آیند. از این رو ارزیابی پایداری این مناطق و بررسی نحوه مصرف و بهره­برداری منابع امری ضروری است. در این میان یکی از بهترین شاخص­ها برای ارزیابی توسعه پایدار که بر میزان مصرف با توجه به توان اکولوژیکی تاکید دارد، شاخص ردپای بوم­شناختی است. از این­رو پژوهش حاضر با استفاده از شاخص مذکور به ارزیابی پایداری اکولوژیکی سکونتگاه­های روستایی شهرستان اسلام­آباد غرب و تحلیل الگوی فضایی ردپای بوم شناختی در سطح منطقه، می­پردازد.
روش: این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی می­باشد. جهت جمع­آوری اطلاعات از روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. محدوده مورد مطالعه، شامل نقاط روستایی دارای سکنه شهرستان اسلام­آباد غرب می­باشد که 40 روستای آن براساس سه فاکتور موقعیت طبیعی، فاصله از مرکز شهرستان و تعداد خانوار انتخاب شدند. براساس فرمول کوکران حداقل حجم نمونه 360 خانوار تعیین شد. با استفاده از روش نسبیت، سهم هر یک از روستاها در تعداد توزیع پرسشنامه مشخص گردید.­ جهت تجزیه و تحلیل داده­های بدست آمده از  شاخص ردپای بوم­شناحتی در 6 جزء زمین کشاورزی، زمین انرژی، زمین مرتع، زمین جنگلی، پهنه­های آبی و ناحیه ساخته شده استفاده شد. همچنین برای شناسایی الگوی توزیع فضایی ردپا در سطح منطقه مورد مطالعه از آماره موران محلی و جهت پهنه­بندی میزان ردپای بدست آمده از درونیابی IDW استفاده گردید.
یافته­ ها: نتایج نشان داد که از 40 روستای مورد بررسی 72.5 درصد معادل 29 روستا در شرایط ناپایدار و کسری اکولوژیکی قرار دارند و 11 روستا دارای اضافه اکولوژیکی هستند. در این میان روستای برف­آباد علیا با 8351،23-هکتار جهانی دارای بیشترین کسری اکولوژیکی و روستای میان­تنگ منصوری با 2042+ هکتار جهانی از بیشترین اضافه اکولوژیکی برخوردار است. همچنین شاخص موران محلی، الگوی فضایی توزیع ردپا در سطح شهرستان را از نوع خوشه­ای با ارزش بالا شناسایی نمود. بر اساس درونیابیIDW مشخص گردید که روستاهای شمالی و جنوبی شهرستان که اغلب موقعیتی کوهستانی و جنگلی دارند در پهنه ردپای متوسط و زیاد قرار دارند و روستاهای میانی با موقعیتی دشتی دارای میزان ردپای کم و خیلی کم هستند.
نتیجه­ گیری: براساس یافته­ های پژوهش می­ توان ادعا کرد که موقعیت طبیعی سکونتگاه­های روستایی در میزان ردپای بوم ­شناختی این مناطق اثرگذار است. به طوری که روستاهای کوهستانی و جنگلی ردپای بزرگتری نسبت به روستاهای دشتی دارند. این امر را می ­توان در دسترسی کمتر این روستاها به منابع و همچنین مساحت کم پهنه­های منابع طبیعی دانست از سوی دیگر میزان مصرف انرژی در زمینه سوخت به دلیل شرایط محیطی در مناطق کوهستانی بالا بوده که این امر در مناطق دشتی بسیار کمتر است. از این رو در مدیریت مصرف منابع و برنامه­ریزی در جهت پایداری باید به روستاهای کوهستانی و جنگلی توجه بیشتری شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Ecological Sustainability Assessment of Rural Settlements with Emphasis on the Ecological Footprint (Case Study: Eslam Abad-e-Gharb)

نویسندگان [English]

  • Mohsen Aghayari Hir 1
  • Ali Mohammad Khorshiddoust 2
  • Aeizh Azmi 3
  • ashkan shafiee 4
1 Department of Geography and Rutal Planning, Faculty of Planning and Environmental Science, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
2 Department of Climatology, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
3 Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, University of Razi, Kermanshah, Iran.
4 Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Introduction: The increase in technology in the exploitation of natural resources and the increase in consumerism have led to environmental crises that threaten the stability of societies, especially rural societies. Consequently, it is important to evaluate the sustainability of these areas and to examine how resources are consumed and exploited. In the interim, one of the best indicators for evaluating sustainable development which emphasizes the amount of consumption with regard to ecological power, is the ecological footprint index. Thus by using the mentioned index, the present study analyzes the spatial pattern of the ecological footprint at the level of the region in Eslamabad-e-Gharb county.
Method: In terms of purpose, this research is practical and descriptive-analytical in nature.  Documentary and field methods have been applied to collect information. Based on three factors of natural location, distance from the county center and the number of households, 40 villages were selected from eslamabad-gharb county. Grounded on Cochran's formula, the minimal sample size of 360 household was determined. Using the Proportion formula, the share of each village in the number of questionnaire distributions was determined, To analyze the obtained data, the ecological footprint index was used in 6 factors of energy land, pastureland, arable land, forest land, water areas and built land. Moreover, Moran's i statistic was used to identify the spatial distribution pattern of ecological footprint in the study area, and IDW interpolation was used to zone eco-footprints.
Findings: The results showed that 72.5 percent of the 40 investigated villages, equivalent to 29 villages, are in unstable conditions and ecological deficit, and 11 villages have an ecological surplus. Meanwhile, the village of Barf Abad Aliya with -8351.23 global hectares has the largest ecological deficit and the village of Mian-Tang Mansouri with +2042 global hectares has the largest ecological surplus. Also, the local Moran's index identified the spatial pattern of footprint distribution at the county level as a cluster type with high value. Based on the interpolation of IDW, it was found that the northern and southern villages of the county, which often have a mountainous and forest location, are located in the middle and high footprint area, and the middle villages with a plain location have a low and very low footprint.
Conclusions: The natural location of rural settlements influence their ecological footprint, so mountain and forest villages have a larger footprint than plain villages. This can be seen in the less access of these villages to resources as well as the small area of natural resource areas. On the other hand, the amount of energy consumption in the field of fuel is very high due to the environmental conditions in mountainous areas, which is much less in plain areas. Consequently, mountain and forest villages should be given more attention in resource consumption management and sustainability planning.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Assessment of sustainable development
  • Ecological footprint
  • Biocapacity
  • Spatial pattern analysis
  • Eslam Abad-e-Gharb

مراجع

  • آقایاری هیر، محسن، ظاهری، محمد، کریم زاده، حسین، طالبی فرد، رضا (1400). تحلیل سطح توسعه پایدار مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در نواحی روستایی (مورد مطالعاتی: شهرستان جیرفت). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی، 25(75)، 35-49.
  • https://dx.doi.org/10.22034/gp.2021.36670.2517.
  • احمدی, حبیب، نفیسی، نوید، رجبی، ماهرخ، محمودیانی، سراج الدین (1401). مطالعه رابطه نگرش زیست‌محیطی و مصرف پایدار در میان شهروندان اصفهانی. توسعه محلی (روستائی-شهری)، 14(1)، 111-139.
  • https://doi.org/10.22059/jrd.2022.343525.668730
  • عزمی، آئیژ، مطیعی لنگرودی، حسن. مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات (1390). نشریه مسکن و محیط روستا، ۳۰ (۱۳۳)، ۱۱۵-۱۰۱. http://jhre.ir/article-1-20-fa.html.
  • نظری، مریم، کلانتری، محسن (1402). بررسی عوامل مؤثر بر ردپای اکولوژیکی شهری ‌ساری. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 34(2)، 17-26. https://doi.org/10.22108/gep.2022.133118.1506
  • فرهادی، ایلدرمی، میرسنجری، میرمهرداد (1400). ارزیابی ردپای بوم‌شناختی و ظرفیت‌زیستی اکوسیستم شهری (مطالعه موردی: شهر همدان). فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 23(1)، 241-251. https://doi.org/10.30495/jest.2021.35500.4243.
  • قاسمی، مهدی، کرمی دهکردی، اسماعیل، ابراهیمی، عطااله (1396). تحلیل تضاد کنشگران اجتماعی در عرصه‌های منابع طبیعی و تأثیرات آن بر جامعه روستایی (مورد مطالعه: شهرستان بروجن). پژوهش­های روستائی، (4)8، 864-635. https://doi.org/10.22059/jrur.2017.210178.923.
  • حاجیلو، فتانه، یزدخواستی، بهجت، علیزاده اقدم، محمدباقر (1393). بررسی رابطۀ سبک زندگی مصرفی با شاخص ردپای بوم‌شناختی. محیط شناسی، (3)40، 602-589. https://doi.org/10.22059/jes.2014.52207.
  • خسروبیگی، رضا، شایان، حمید، سجاسی قیداری، حمدالله، صادقلو، طاهره (1390). سنجش و ارزیابی پایداری در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چندمتغیره فازی- تاپسیس. پژوهشهای روستائی، (5)2، 115-151. https://jrur.ut.ac.ir/article_22753
  • رفیع فر، جلال‌الدین، دانش مهر، حسین، احمدرش، رشید (1391). بینش و روش در پژوهش‌های دانش بومی و جایگاه آن در فرایند توسعه پایدار روستایی. توسعه محلی (روستائی-شهری)، (1)4، 38-19. https://doi.org/10.22059/jrd.2012.28896
  • رهنما، محمد رحیم، حسینی، سید مصطفی (1400). ارزیابی وضعیت پایداری در کلان‌شهر اهواز با استفاده از روش جای پای اکولوژیک. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، (7)23، 280-267. https://doi.org/10.30495/jest.2021.10237
  • صفا, لیلا، محمدیان سقین‌سرا، ویدا (1399). عوامل تعیین‌کننده رفتارهای حفاظت از محیط‌زیست در مناطق روستایی شهرستان تبریز. فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، (3)8، 116-97.  https://doi.org/10.30473/ee.2020.6766
  • ساسانپور، فرزانه، شماعی، علی,عصار، سحر (1396). بررسی توسعه پایدار شهرستان اصفهان با استفاده از روش ردپای بوم شناختی. پژوهش­های دانش زمین، (1)8، 31-18. https://esrj.sbu.ac.ir/article_96199.html?lang=fa
  • شفیعی، اشکان (1394). ارزیابی توسعه پایدار روستایی با رویکرد سیستماتیک (مطالعه موردی: منطقه حمیل). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تبریز. دانشکده برنامه­ریزی و علوم محیطی.
  • Aghayari Hir, M., Zaheri, M., Karimzadeh, H., Talebifard, R. (2021). Analyzing the level of sustainable development based on information and communication technology in rural areas (case study: Jiroft city). Geography and Planning, 25(75), 35-49. https://dx.doi.org/10.22034/gp.2021.36670.2517. (In Persian)
  • Ahmadi, H., Nafisi, N., Rajabi, M., & Mahmoudiani, S. (2022). Study of the relationship between environmental attitudes and sustainable consumption among citizens of Isfahan. Community Development (Rural and Urban Communities), 14(1), 111-139. https://doi.org/10.22059/jrd.2022.343525.668730. (In Persian)
  • Azmi, A., & Langrody, H. (2011). Review on Rural Environmental Problems in Iran and Solutions in Resolving These Problems. Journal of Housing and Rural Environment, 30(133). http://jhre.ir/article-1-20-fa.html. (In Persian)
  • Bastianoni, S., Niccolucci, V., Neri, E., Cranston, G., Galli, A., & Wackernagel, M. (2020). Sustainable development: Ecological Footprint in accounting. In Managing Human and Social Systems (pp. 301-320). CRC Press.
  • Bebbington, J., Brown, J., & Frame, B. (2007). Accounting technologies and sustainability assessment models. Ecological economics, 61(2-3), 224-236. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2006.10.021.
  • Danish, H. S., Baloch, M. A., Mahmood, N., & Zhang, J. W. (2019). Linking economic growth and ecological footprint through human capital and biocapacity. Sustain Cities Soc 47: 101516. https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101516.
  • Farhadi, P., Eldermi, A., & Migranir, M. (2021). Assessment Bio Capacity and Ecological Footprint of Urban Ecosystems (Case study: Hamedan). Journal of Environmental Science and Technology, 23(1), 241–251. https://doi.org/10.30495/jest.2021.35500.4243 . (In Persian)
  • Ghasemi, M., Karamidehkordi, E., & Ebrahimi, A. (2017). Analyzing Social Actors’ Conflict in Natural Resources Management and Its Impact on Rural Communities (Case Study: Borujen County). Journal of Rural Research, 8(4), 635–648. https://doi.org/10.22059/jrur.2017.210178.923. (In Persian)
  • Gillett, N. P., Kirchmeier-Young, M., Ribes, A., Shiogama, H., Hegerl, G. C., Knutti, R., & Ziehn, T. (2021). Constraining human contributions to observed warming since the pre-industrial period. Nature Climate Change, 11(3), 207-212. https://doi.org/10.1038/s41558-020-00965-9.
  • Hajilou, F., Yazdkhasty, B., & Alizadeaghdam, M. B. (2014). The Relationship between Consumer Life Style and Ecological Footprint. Journal of Environmental Studies, 40(3), 589-602. https://doi.org/10.22059/jes.2014.52207. (In Persian)
  • Hannah Ritchie, Max Roser and Pablo Rosado (2020) - "CO₂ and Greenhouse Gas Emissions". Published online at OurWorldInData.org. Retrieved from: https://ourworldindata.org/co2-and-greenhouse-gas-emissions. (Online Resource)
  • Khosrobeygi, R., Shayan, H., Sojasi Qidari, S., & Sadeghlu, T. (2011). Assessment and Evaluation of Sustainability in Rural Areas: Using TOPSIS- FUZZY Multi-criteria Decision Making Technique. Journal of Rural Research, 2(5), 151–185. https://jrur.ut.ac.ir/article_22753.html. (In Persian)
  • Metelionis, M. (2022). Technical and economic feasibility study of electricity self-supply in heat production plant. Kaunas University of Technology.
  • Miralles-Quirós, M. M., & Miralles-Quirós, J. L. (2021). Sustainable finance and the 2030 agenda: Investing to transform the world. In Sustainability (Switzerland) (Vol. 13, Issue 19). MDPI. https://doi.org/10.3390/su131910505.
  • Nazari, M., & Kalantari, M. (2023). Investigating the Factors Affecting the Ecological Footprint of Sari City. Geography and Environmental Planning, 34(2), 17-26. https://doi.org/10.22108/gep.2022.133118.1506. (In Persian)
  • Ness, B., Urbel-Piirsalu, E., Anderberg, S., & Olsson, L. (2007). Categorising tools for sustainability assessment. Ecological economics, 60(3), 498-508. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2006.07.023.
  • Özbaş, E.E., Hunce, S.Y., Özcan, H.K., Öngen, A. (2019). Ecological Footprint Calculation. In: Balkaya, N., Guneysu, S. (eds) Recycling and Reuse Approaches for Better Sustainability. Environmental Science and Engineering(). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-95888-0_15
  • Rafeefar, J., Daneshmehr, H., & Ahmadrash, R. (2012). Theory and method in research of Indigenous knowledge and its role in the process of rural sustainable development. Community Development (Rural and Urban Communities), 4(1), 19-38. https://doi.org/10.22059/jrd.2012.28896. (In Persian)
  • Rahnama, M. R., & hosseini, S. mostafa. (2021). Assessment of the Sustainability Situation in Ahvaz Metropolis City using the Ecological Footprint Method. Journal of Environmental Science and Technology, 23(7), 267–280. https://doi.org/10.30495/jest.2021.10237 . (In Persian)
  • Ramezani, M., Abolhassani, L., Shahnoushi Foroushani, N., Burgess, D., & Aminizadeh, M. (2022). Ecological Footprint and Its Determinants in MENA Countries: A Spatial Econometric Approach. Sustainability, 14(18), 11708. https://doi.org/10.3390/su141811708.
  • Rees, W., Wackernagel, M. (2008). Urban Ecological Footprints: Why Cities Cannot be Sustainable—and Why They are a Key to Sustainability. In: , et al. Urban Ecology. Springer, Boston, MA. https://doi.org/10.1007/978-0-387-73412-5_35
  • Ritchie, H., & Roser, M. (2018). Now it is possible to take stock–did the world achieve the Millennium Development Goals. Our World in Data, 22.
  • Ruggerio, C. A. (2021). Sustainability and sustainable development : A review of principles and definitions. Science of the Total Environment, 786, 147481. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.14748.
  • Ryu, H. (2005). Modeling the per capita ecological footprint for Dallas County, Texas: Examining demographic, environmental value, land-use, and spatial influences.
  • Safa, L., & Mohamadian Saghinsara, V. (2020). Factors Determining the Pro-Environmental Behaviours in the Rural Regions of Tabriz County. Environmental Education and Sustainable Development, 8(3), 97–116. https://doi.org/10.30473/ee.2020.6766 (In Persian).
  • Sanghi, A., & Mendelsohn, R. (2008). The impacts of global warming on farmers in Brazil and India. Global Environmental Change, 18(4), 655–665. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha .2008.06.008
  • Sasanpur, F., shamaei, A., & assar, S. (2017). Investigation on Sustainable Development in Esfahan County whit Ecological Footprint method. Researches in Earth Sciences, 8(1), 18–31. https://esrj.sbu.ac.ir/article_96199.html . (In Persian)
  • Shafiee, Ashkan. (2016). Evaluation of sustainable rural development using systematic approach (Case study: Homail District). Master dissertation. University of Tabriz. Faculty of Planning and Environmental Sciences. (In Persian)
  • Singh, R. K., Murty, H. R., Gupta, S. K., & Dikshit, A. K. (2012). An overview of sustainability assessment methodologies. Ecological Indicators, 15(1), 281–299. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2011.01.007.
  • Spencer, J. (2021). The sustainable development goals. In Design for Global Challenges and Goals (pp. 12–25). Routledge.
  • Ten Have, H. (2021). Rio Declaration on Environment and Development. In Dictionary of Global Bioethics (p. 51). Springer.
  • UNEP DTU Partnership and United Nations Environment, & Programme. (2021). Reducing consumer food waste using green and digital technologies. In Unep. https://orbit.dtu.dk/en/publications/reducing-consumer-food-waste-using-green-and-digital-technologies.
  • Wackernagel, M., & Rees, W. (1998). Our ecological footprint: reducing human impact on the earth (Vol. 9). New society publishers. https://doi.org/10.5070/G31710273.
  • Wang, B.-C., Chou, F.-Y., & Lee, Y.-J. (2012). Ecological footprint of Taiwan: A discussion of its implications for urban and rural sustainable development. Computers, Environment and Urban Systems, 36(4), 342–349. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2011.12.004.

 

توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 27
پائیز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 547-567

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار