تامین مسکن در بافت‌های فرسودۀ شهری: ارزیابی کیفی طرح خانه به جای خانه در محله‌های اتابک و مینابی تهران

نویسندگان

1 دانشیار گروه توسعه و سیاستگذاری اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد، گروه توسعه و سیاستگذاری اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

مقدمه: شهرداری تهران طی اجرای برنامه‌های نوسازی بافت‌های فرسوده طرحی را تحت عنوان خانه به جای خانه اجرا کرده که هدف از آن معاوضۀ پلاک‌های فرسوده با مسکن نوساز بوده است. در این پژوهش، که با هدف بررسی طرح مذکور به عنوان تنها تجربۀ بخش عمومی در ساخت و واگذاری مسکن در بافت فرسوده در شهر تهران صورت گرفته، به این پرسش پاسخ داده می‌شود که اقدامات خانه به جای خانه در تأمین کدام یک از معیارهای مسکن مناسب موفق عمل کرده‌ است. این ارزیابی تجارب یاری‌بخش تمهیدات آتی خواهد بود.
روش: در این پژوهش، دو محلۀ اتابک و مینابی جهت تحلیل تجارب طرح خانه به جای خانه در تهران انتخاب شده‌اند. داده‌های پژوهش با روش کیفی و از طریق مشاهدۀ پروژه‌ها، مصاحبه با سه گروه از ذی‌نفعان شامل جامعۀ محلی، نهاد عمومی و بخش خصوصی و نیز بررسی اسناد‌ جمع‌آوری شده و سپس مورد تحلیل مضمون قرار گرفته‌اند.
یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن است که شهرداری تهران در تأمین برخی معیارهای مسکن مناسب به ویژه کیفیت کالبدی خوب عمل کرده، ولی در تأمین معیار دسترسی موفق نبوده ‌است. اقدامات  مورد مطالعه هم‌چنین با کاهش سرانه‌های خدماتی/زیرساختی مورد نیاز و کاهش توان‌پذیری قشرهای آسیب‌پذیر همراه بوده است.
نتیجه‌گیری: به دلیل اهمیت مشارکت جامعۀ محلی و بخش خصوصی در ساخت مسکن مناسب، نیاز است نقش و منافع هر یک از ذی‌نفعان به وضوح تعیین شود و از منابع بالقوۀ نهاد مسئول بخش عمومی، به ویژه شرکت­های مسکن‌ساز، حداکثر بهره حاصل گردد. هم‌چنین، لازم است سرمایه­گذاری بخش عمومی در تأمین خدمات/زیرساخت‌ها و نظارت بر عملکرد بخش خصوصی به عنوان دو نقش کلیدی شهرداری‌ها مورد توجه قرارگیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Housing Provision in Deteriorated Urban Zones: A Qualitative Assessment of the “Home Exchange” Initiative in Atabak and Minabi Neighborhoods of Tehran

نویسندگان [English]

  • Pooya Alaedini 1
  • Hanieh Khosravi 2
1 Associate Professor, Department of Development and Social Policy, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
2 Master of Development, Department of Development and Social Policy, University of Tehran
چکیده [English]

Introduction: The potentials of housing provision in deteriorated urban zones as part of the Iranian government’s national housing programs (e.g., national housing initiative and now national housing movement) has attracted the attention of policymakers. Yet, little action has been taken so for to realize such potentials. The Tehran Municipality has however implemented a “home exchange” initiative in the past as part of its renovation program in the city’s deteriorated zones—entailing the voluntary relocation of owners of dilapidated housing units to replacement homes. This activity appears to constitute the only experience of housing provision in deteriorated zones involving the local government. Its assessment against some adequate housing criteria could arguably benefit the formulation and implementation of future housing initiatives in deteriorated urban zones. In this study, the “home exchange” experiences associated with two of Tehran’s neighborhoods—Atabak and Minabi—are analyzed.
Methods: A qualitative approach was employed for the analysis and data were collected through observations and interviews with three groups of stakeholders—local residents, public sector, and private sector—as well as a review of documents. A total of 30 interviews were conducted. The investigation relied on a set of adequate housing criteria, which included construction quality, cultural compatibility, inclusiveness, affordability, and adequacy of access to infrastructure and services. Based on these, separate interview themes were prepared for different stakeholders.
Findings: Findings indicate that the housing initiatives carried out under the auspices of Tehran Municipality in the studied neighborhoods’ deteriorated zones have been successful in meeting some of the adequate housing criteria. These specifically include ensuring an acceptable level of construction quality and incorporating some cultural considerations in the initiatives. However, the activities have failed achieve any reasonable level of inclusiveness. Furthermore, providing quality housing for a section of the society has taken place at the expense of reduced levels of services/infrastructure or diminished housing affordability for vulnerable groups. Finally, public-private partnership between Tehran Municipality Renovation Organization and housing corporations for the purpose of carrying out large-scale projects has met failure due to their lack of economic justification. In contrast, many of the small-scale projects have done well in securing the needed investment and being completed in an acceptable manner.
Conclusions: Findings highlight the importance of participation by the local community and the private sector in the provision of adequate housing in deteriorated urban zones. To enhance the participation process, it is necessary to clearly identify the role of and the benefits accrued to each stakeholder and make maximum use of the potential resources of the responsible agency along with the housing corporations. There is also a need for public-sector investment in the provision of services/infrastructure and supervision over private-sector performance. Of further note is that the scarcity or inadequacy of housing finance, especially for low-income groups and current renters, is a major issue that precludes inclusiveness of the activities. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • deteriorated urban zones
  • housing
  • home exchange
  • Minabi
  • Atabak
  • Tehran
  • آقاصفری، عارف و پوراحمد، احمد و حاتمی‌نژاد، حسین و رهنمایی، محمدتقی و کلانتری خلیل‌آباد، حسین و منصوری، سیدامیر (1389). بررسی نوسازی و به‌سازی بافت فرسودۀ محلۀ شهید خوب‌بخت (تهران). مطالعات شهر ایرانی اسلامی. دورة اول، شمارة ۱: 59-71.
  • اسکندری دورباطی، زهرا و ترکمان، فرح و جواهری پور، مهرداد (۱۴۰۱). مالکیت زمین و ساخت‌یابی سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران، توسعة محلی (روستایی-شهری)، دورة چهاردهم، شمارة ۱: ۳۰۵-۳۳۱. https://doi.org/10.22059/jrd.2022.345452.668743
  • پایگاه خبری بانک مسکن-هیبنا (۲۰ آ‌ذر ۱۳۹۷). برنامه ساخت ۴۰۰ هزار واحد مسکونی، بازیابی در (۰۸/۰۱/۱۴۰۱) https://www.hibna.ir/Fa/Newsamp/67284
  • جمشیدی نسب، مریم و علاءالدینی، پویا (1395). مسکن مهر و حق به شهر جماعت‌های جدید: مطالعه موردی پروژه پرند، توسعة محلی (روستایی-شهری)، دورة هفتم، شمارة ۲: 241-258. https://doi.org/10.22059/JRD.2015.60562
  • حاجی‌علی‌‌‌اکبری، کاوه (۱۳۹۰). تسهیلگری در بافت‌های فرسوده شهر تهران، هفت شهر، دورة سوم، شمارۀ ۳۷-۳۸: ۲۵-۳۸.
  • خبرگزاری فارس (۸ فروردین ۱۴۰۱). وام ارزان برای نوسازی 150 هزار مسکن فرسوده کشور، بازیابی در (21/01/1401) https://www.farsnews.ir/news/14010107000570
  • زنجری، نسیبه و صادقی، رسول (۱۳۹۶). الگوی فضایی نابرابری توسعه در مناطق ۲۲ گانه کلانشهر تهران، فصلنامة علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، دورة هفدهم، شمارة ۶۶: ۱۴۹-۱۸۴.
  • سازمان نوسازی شهر تهران (۲۷ بهمن ۱۴۰۰). وجود ۲۸۰ هزار پلاک بافت فرسوده در پایتخت/تأکید شهرداری برای تولید مسکن استطاعت پذیر در تهران، بازیابی در ‌(۲۰/۰۱/۱۴۰۱) https://nosazi.tehran.ir/default.aspx?tabid=622&ArticleId=7221
  • شادمانی، هاجر (18 آذر، 1394). پیشنهاد احیای طرح «خانه به جای خانه»، دنیای اقتصاد، بازیابی در (۲۰/۱۲/۱۴۰۰) https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-974836
  • فنی، زهره و سامانی مجد، علی و کوزه‌گر، لطفعلی (۱۳۹۹). موانع و الزامات تحقق مسکن پایدار از دیدگاه کارشناسان و مدیران شهری (مورد: محله اتابک- شهر تهران)، فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دورة دهم، شمارة ۳۷: ۱۵۱-۱۶۴.
  • محمدی، کاوه و رضویان، محمدتقی و صرافی، مظفر و غلامحسینی، اسماعیل (1393). شراکت بخش‌های عمومی-خصوصی در نوسازی بافت‌های فرسوده منطقه 9 شهرداری تهران، اقتصاد و مدیریت شهری، دورة دوم، شمارة 8: 109-127.
  • مجلس شواری اسلامی (۱۴۰۰). قانون جهش تولید مسکن، بازیابی در (20/01/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1675340
  • مجلس شواری اسلامی (۱۳۸۹). قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 ـ 1390)، بازیابی در (20/01/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790196
  • مجلس شواری اسلامی (۱۳۸۹). قانون حمایت از احیاء، به‌سازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، بازیابی در (20/01/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790100
  • مجلس شواری اسلامی (۱۳۸۷). قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، بازیابی در (20/01/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/133844
  • مجلس خبرگان (۱۳۵۸). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بازیابی در (20/01/1401) https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution
  • وزارت راه و شهرسازی (1394). طرح جامع مسکن (سند تلفیق: شناخت وضع موجود، چشم‌انداز آینده، سند راهبردی و اجرایی)، بازیابی در (20/01/1401) http://news.mrud.ir/redirect/ads/47
  • هیأت وزیران (۱۳۹۷). آیین‌نامة اجرایی برنامة ملی بازآفرینی شهری پایدار، بازیابی در (20/01/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1060556
  • هیأت وزیران (۱۳۹۳). سند راهبردی احیاء، نوسازی و به‌سازی نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، بازیابی در (20/01/1401) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790100

 

  • Aghasafari, A., Pourahmad, A., Hataminejad, H., Rahnamai, M., Kalantari Khalilabad, H., Mansouri, S. (2010). The Study of the renovation and improvement of the deteriorated fabric of Shahid Khobbakht neighborhood, Journal of Iranian Islamic City Studies, 1(1), 59-71. (In Persian)
  • Alaedini, P., Fardanesh, F. (2014). From shelter to regeneration: Slum upgrading and housing policies in Islamic Republic of Iran. Tehran: Urban Development and Revitalization Organization.
  • Alaedini, P., Jamshidinasab, M. (2016). Mehr housing and new communities’ right to the city: A case study of the Parand project, Journal of Community Development, 7(2), 241-258. (In Persian)
  • Alaedini, P., Yazdani, F. (2021). Iran's housing policies for low-income and vulnerable groups. In P. Alaedini (Ed). Social Policy in Iran: Main Components and Institutions. London: Routledge.
  • Assembly of Experts for Constitution (1980). Constitution of Islamic Republic of Iran, Retrieved from (2022/04/09): https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution. (In Persian)
  • Eskandari Dorbati, Z., Javaheripour, M., Torkaman, F. (2022). Land ownership and construction of informal settlements in Iran (1978-2021), Journal of Community Development, 11(1), 306-331. (In Persian)
  • Fanni, Z., Kozegar, L., Samani Majd A. (2020). Obstacles and requirements for the realization of sustainable housing from the point of view of experts and urban managers (Case study: Atabak abandoned texture), Journal of Regional Planning, 10(37), 151-164. (In Persian)
  • Fars News (2022/03/28). Cheap loans to renovate 150,000 deteriorated houses in the country. Retrieved from (2022/04/10): https://www.farsnews.ir/news/14010107000570. (In Persian)
  • Government Cabinet (2014). Sanad-e rahbordi-ye ehya, behsazi va nowsazi-ye baft-e farsudeh va nakaramad shahry [Strategic documentation for regenerating, upgrading and renovating deteriorated and underutilized urban fabrics], Retrieved from (2022/04/09): https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790100. (In Persian)
  • Government Cabinet (2018). Ayinname-ye ejrai-ye barnameh-ye melli-ye bazafarini-ye shahri-ye paydar [Executive guidelines of the national sustainable urban regeneration program], Retrieved from (2022/04/09): https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1060556. (In Persian)
  • Haji Aliakbari, K. (2011). Facilitating urban regeneration process: Tehran urban distressed areas, Haft Shahr, 3(37-38), 25-38. (In Persian)
  • (2018/12/11). The plan to build 400,000 residential units, Retrieved from (2022/03/28): https://www.hibna.ir/Fa/Newsamp/67284. (In Persian)
  • Islamic Consultative Assembly (2008). Qanun-e samandehi va hemayat az tolid va aezeie maskan [Law on organizing and supporting the production and supply of housing], Retrieved from (2022/04/09): https://rc.majlis.ir/fa/law/show/133844. (In Persian)
  • Islamic Consultative Assembly (2010). Qanun-e barname-ye panj sale-ye panjom-e tosee (2011-2015) [Law on the Fifth Five-Year Development Plan of the Islamic Republic of Iran], Retrieved from (2022/04/09): https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790196. (In Persian)
  • Islamic Consultative Assembly (2011). Qanun-e hemayat az ehya, behsazi va nowsazi-ye baft-e farsudeh va nakaramad shahry [Law on support for regenerating, upgrading and renovating deteriorated and underutilized urban fabrics], Retrieved from (2022/04/09): https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790100. (In Persian)
  • Islamic Consultative Assembly (2021). Qanun-e jahesh-e towlid-e maaskan [Law on increasing the housing production], Retrieved from (2022/04/09): https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1675340. (In Persian)
  • Ministry of Housing and Urban Development. (2015). Comprehenive housing plan (Strategic-implementation document), Retrieved from (2022/04/09): http://news.mrud.ir/redirect/ads/47. (In Persian)
  • Mohammadi, K., Razavian, M., Sarrafi, M., Gholamhoseini E. (2014). Public-private sectors partnership in renovation of distressed areas in 9th region of Tehran Municipality, Journal of Urban Economics and Management, 2(8), 109-127. (In Persian)
  • Sadeghi, R., Zanjari, N. (2017). The inequality of development in the 22 districts of Tehran metropolis, Social Welfare Quarterly, 17(66), 149-184. (In Persian)
  • Shadmani, H. (2015/12/09). Proposal to revive the “home exchange” project, Donya-e-eqtesad, Retrieved from (2022/03/11): https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-974836. (In Persian)
  • UN‐Habitat. (2003). The Challenge of Slums: Global Report on Human Settlements. Retrieved from: https://unhabitat.org/the-challenge-of-slums-global-report-on-human-settlements-2003
  • UN-Habitat. (2020). The Housing Rights Index: A policy formulation support tool, United Nations Human Settlements Program. Retrieved from: https://unhabitat.org/the-housing-rights-index-a-policy-formulation-support-tool
  • United Nations [Office of the High Commissioner for Human Rights]. (2009). Fact Sheet No. 21, The Human Right to Adequate Housing, Rev.1. Retrieved from: https://www.refworld.org/docid/479477400.html