بررسی تأثیر ایجاد منطقۀ آزاد ارس بر رفاه اجتماعی جامعۀ محلی از منظر ساکنان

نویسندگان

1 دانشیار گروه برنامه‌ریزی اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی، دانشگاه تهران

چکیده

ایجاد مناطق آزاد تجاری- صنعتی در مناطق خاص کشور یکی از طرح‌ها و اقداماتی است که غالباً از سوی کشورها برای توسعه و رفاه اجتماعی مردم منطقه انجام می‌شود. در ایران نیز در دهه‌های اخیر این طرح‌ها در مناطق مختلف کشور به اجرا در آمده که ایجاد منطقۀ آزاد ارس یکی از این مناطق است. هرچند دیدگاه‌های پرمناقشه­ای در خصوص تأثیرات این مناطق ارائه شده که غالباً از بی‌تأثیری این طرح‌ها حکایت دارد، در این زمینه به ویژه در مورد منطقۀ مزبور در مورد شاخص‌های رفاهی و از منظر ساکنان محلی کمتر کار تحقیقی انجام شده است. از این رو این تحقیق با الهام از دیدگاه فرگوسن، که معتقد است طرح‌های توسعه‌ای خواه ناخواه تغییراتی را سبب می‌شوند که نه کاملاً مثبت‌اند نه منفی، و با بهره‌گیری از روش مقایسه‌ای به مطالعۀ پیامدهای منطقۀ آزاد ارس بر ابعاد رفاهی در این منطقه پرداخته است. داده‌های این پژوهش از 470 نمونه و  بر اساس پیمایش و با استفاده از فنونی چون پرسشنامه و مشاهده گردآوری شده است.  نتایج تحقیق نشان می‌دهد هرچند منطقۀ آزاد ارس نیز به مانند سایر مناطق آزاد ایران نتوانسته در کل به آن اهداف خود نایل آید، ولی از دیدگاه ساکنان محلی تأثیرات آن در حوزه‌های مختلف رفاهی یکسان نبوده است. برای مثال در زمینه‌هایی چون بهداشت و درمان، آموزش، وضعیت اشتغال تأثیرات مثبت جزیی داشته است، در زمینه‌هایی مانند وضعیت تأمین اجتماعی و نیاز به سازمان‌های حمایتی و غیره تقریباً تأثیرات خنثی بوده ولی در مواردی مانند وضعیت مسکن و هزینه‌های مسکن تأثیرات خیلی منفی داشته است. همین طور، اغلب موجب شکل‌گیری مهاجرت معکوس و افزایش غریبه‌ها در منطقۀ آزاد تجاری- صنعتی ارس شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An examination of the effect of Aras’s Free Zoon project on social welfare of the local community from dwellers’ point of view

نویسندگان [English]

  • Ali Shakouri 1
  • Hassan Omidi 2
1 Associate Professor, Department of Community Planning
2 M. A. of Community Planning
چکیده [English]

The creation of free trade zones in the specific regions of the country is one of the plans and initiatives that are often undertaken by the states to develop the region and improve its people social welfare. In Iran, in recent decades, these projects have been implemented in different regions of the country, which Aras Free Zone is one of these projects. Although significant controversies have been made on the impacts of these areas, which have often been referred to ineffectively, less research has been done, especially on the area under study regarding welfare indicators. Hence, this research inspired by Ferguson's notion that developmental plans would unintentionally lead to changes that were neither quite positive nor negative, and using the comparative method examines the outcomes of the Aras Free Zone on indicators Social welfare in this region. The findings show that although the Aras Free Zone, like other free zones of Iran, has not achieved its goals in general, its effects in various welfare indicators have not been the same. For example, in such indicators as health care, education, employment status has had some positive effects. Nevertheless, in other indicators such as social security and the need for supportive organizations and the economic situation (economic welfare), it has almost neutral effects. Simultaneously, in some indicators, such as housing conditions and Housing costs have had very negative effects. Similarly, it often leads to the formation of reverse immigration and the rise of strangers in the Aras commercial-industrial free zone.

کلیدواژه‌ها [English]

  • free zoons
  • Community Development
  • Aras
  • welfare

مراجع

افتخاری، رکن‌الدین و وجدانی طهرانی، هدیه و علی رازینی، ابراهیم (1387). ارزیابی و اولویت‌بندی مناطق آزاد تجاری ایران با استفاده از روش MADM. تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
تفضلی، فریدون (1375). تاریخ عقاید اقتصادی. تهران: نشر نی.
جلالی، جلال‌الدین (1377). مجموعه مقالات اولین همایش سیاست‌های بازرگانی و تجارت بین‌المللی. تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
خاتمی، همایون (1382). ارزیابی عملکرد مناطق آزاد در جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و ایجاد اشتغال. مجله اقتصادی، شماره 25 و 26.
خوشچهره، محمد (1377). مجموعه مقالات اولین همایش سیاست‌های بازرگانی و تجارت بین‌المللی. تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
دهقانی، محمدرضا (1373). کلیاتی درباره مناطق آزاد تجاری و صنعتی. اقتصاد تعاون، شماره 31.
رحیمی بروجردی، علیرضا (1385). همگرایی اقتصادی: ترتیبات تجاری منطقه‌ای و بازارهای مشترک. تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (انتشارات سمت).
رضایی، مهدی (1386). بررسی وضعیت مناطق آزاد تجاری- صنعتی ایران از منظر برخی از اهداف مورد انتظار از مناطق آزاد. بررسی‌های بازرگانی، شماره 23.
سند تدبیر و توسعۀ منطقۀ آزاد ارس 1399-1394
شاددل، آمنه (1386). ویژگی‌ها و عملکرد مناطق آزاد تجاری- صنعتی ایران. بررسی‌های بازرگانی. شماره 23.
شادی طلب، ژاله (1370). نقش مناطق آزاد تجاری- صنعتی در توسعه. نامه علوم اجتماعی، جلد دوم، شماره دوم، تهران، دانشگاه تهران.
فیتز پتریک، تونی، همایون پور، هرمز (1383). نظریه رفاه: سیاست اجتماعی چیست. تهران، انتشارات موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
قالیباف، محمدباقر و کرمی، مهرداد (1390). توسعۀ منطقه‌ای در نواحی مرزی شمال (نمونه موردی منطقۀ آزاد تجاری- صنعتی ارس). مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ پانزدهم، شماره سوم.
قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه، فصل پنجم بخش اقتصادی.
الکاک، پیت و می، مارگارت و راولینگسون، کارن (1391). کتاب مرجع سیاست‌گذاری اجتماعی. ترجمه: علی اکبرمزینانی، تهران: جلد اول، دانشگاه امام صادق.
کامران، حسن (1381). علل توسعه‌نیافتگی مناطق آزاد ایران. تهران، پژوهشکده امیرکبیر دانشگاه تهران، ش 539.
گریفین، کیت، هاشمی، محمدحسین و راغفر، حسین (1388). راهبردهای توسعۀ اقتصادی. تهران، نشر نی.
گل فریدون، حمید (1386). اقتصاد بین‌الملل. تهران، نشر افکار.
گوگردچیان، احمد، طیبی، سید کمیل و امینی، فاطمه (1389). اثر جریان ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی مستقیم بر صادرات غیر نفتی در مناطق آزاد تجاری ایران (1387-1375). تهران: سیاست‌گذاری اقتصادی، سال دوم شماره سوم
لطیفی، غلامرضا و قائم پور، محمدعلی (1395). تأثیر مناطق آزاد بر رفاه و توسعۀ اجتماعی مناطق شهری و روستایی (مطالعه موردی: منطقه ویژه اقتصادی سلفچگان). فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، سال هفتم، شماره 27.
لهسایی زاد، عبدالعلی (1381). جامعه‌شناسی توسعه. تهران، انتشارات پیام نور.
ماکارو، دیوید (1378). رفاه اجتماعی (عملکرد و ساختار). ترجمه: همتی، فریده و جغتایی محمدتقی. تهران: علوم بهزیستی و توانبخشی.
مرکز آمار ایران (1390). گزارش‌های آماری. تهران: مرکز آمار ایران.
وزارت امور اقتصاد و دارایی معاونت امور اقتصادی (1395). مقایسه عملکرد مناطق آزاد تجاری موفق دنیا و ایران و بررسی میزان دستیابی به اهداف ایجاد این مناطق در ایران. دفتر تحقیقات و سیاست‌های پولی و بازرگانی.
هاروی، جک (1389). اقتصاد جدید. ترجمه: محمد باقر و هادی نوبخت، تهران: پژوهشکده تحقیقات راهبردی.
ی. سو، آلوین (1953). تغییر اجتماعی و توسعه، مروری بر نظریه‌های نوسازی، وابستگی و نظام جهانی. ترجمه محمود حبیبی مظاهری. تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
 
Alavi, H. (1976). Rural Elite and agricultural Development in Bangladesh. in R. D. Stevens, H. Alavi and p. j. bertocci et al., rural development in Bangladesh and Pakistan, Honolulu: the university of Hawaii press.
Amin, s. (1974). Accumulation on a world scale. Sussex: Harvester.
Baily, F. G (1969). Stratagems and spoils. Toronto: Coppclark.
Brown, Drusilla K. & Kiyota, Kozo & Stern, Robert M., (2005). Computational Analysis of the free trade Area of the Americas (FTAA), The North American Journal of Economics and Finance at ScienceDirect.com, Elsevier's leading platform of peer-reviewed scholarly literature. ... Volume 16, Issue 2. Pages 153-270.
De Janvry, A. (1981). The Agrarian Question and Reformism in Latin America. Baltimore, and MM: The johns Hopkins University press.
Elsevier- science Direct (2014). A panel data analysis of trade creation and trade diversion effect: the case of ASEAN-China free trade Area.
Ferguson, j. (1990). The anti-politics Machine: Development, Depoliticisation, and Bureaucratic Power in Lesotho. Cambridge: Cambridge university press.
Free zones )2017(. IR Free Zoons. available at, http://irantour.org/Iran/Free-Trade-Zones.htmlwww.arasfz.ir.
Friedman, j. (1981). Urban bias in Regional Development policy. in R. P. Misra (ed), Humanizing Development: Essays on people, Space and Development in Honour of Masahiko Honji, Singapore: Maruzen Asia.
Hartmann, B. And Boyce, J. (1993). A Quite Violence: view Frame a Bangladesh village. London: Zed press.
Hechter, M. (1975). Internal colonialism: the celtic fring in British National Development. 1536-1966, Berkeley, CA: University of California press.
Heyer, J., Roberts, D. and Williams, G. (1981). Rural Development in Tropical Africa. London: Macmillan.
Huntington, S. (1976). The change to change: Modernisation, Development and politics. in C.E. Black (ed), Comparative Modernisation, A Reader, New YORK: Free press.
Ibfon (2017). Stat Analysis Report, available at, https://www.zonwhois.net/www/ibfon.org.html.
Nasim Aras orc (2011-1041). Nasim Aras Oil Refining Company. available at: http://nasimaras-orc.com
Perroux, f. (1993). A New Concept of development: Basic Fenets. London CROOM Helm and Paris: UNESCO.
Sarker, A. E. (1990). State Intervention in rural Development. Phdthesis, University of Liverpool.
Wood, G. D. (1984). State Intervention and Agrarian class formation: Dimensions of the Access problem in the Kosi Development Region of Nebihar. India, public Administration and Development, vol. 4, no 4.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار