مسئلۀ حکمرانی قوانین برنامۀ توسعه در ایران: حکمرانی ناهمگرا و کم‌توجهی به امر اجتماعی

نویسندگان

1 گروه حکمرانی فرهنگی-اجتماعی، دانشکدۀ حکمرانی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 پژوهشگر اجتماعی، دکتری جامعه‌شناسی اقتصاد و توسعه، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

10.22059/jrd.2025.395213.668920

چکیده

این مطالعه با هدف تحلیل حکمرانی توسعه در ایران در پی شناسایی زمینه‌های عدم تحقق قوانین برنامۀ توسعه است.
از رویکرد واقع‌گرایی انتقادی با اتکا بر روش تحقیق کیفی و مصاحبه با 15 نفر مشارکت‌کننده بهره گرفته شده است. برای صورت‌بندی یافته‌های تحقیق از سه مرحلۀ کدگذاری استفاده شد. در مرحلۀ اول 295 کد از متون مصاحبه‌ها استخراج شدند. در مرحلۀ دوم با تجمیع و دسته‌بندی آن‌ها 25 مضمون و درنهایت پنج مقولۀ «شرایط ساختاری-اقتصادی نامناسب»، «ناپایداری و ضعف تفکر سیستمی در فرایندهای برنامه‌ریزی توسعه‌ای»، «گسیختگی نظام اجرایی»، «حکمرانی نااجتماعی و غیرمشارکتی» و «ساختارهای نظارتی نامؤثر» احصا شد.
نتایج نشان داد با اینکه نظام حکمرانی پیوسته با قانون‌نویسی‌های بی‌رویه، ساختارسازی‌های متعدد و تخصیص اعتبارات در تلاش برای حل مسائل جامعه بوده، به‌دلیل غلبۀ رویکرد حکمرانی سلسله‌مراتبی، عدم رجوع به جامعه و مشارکت‌ندادن لایه‌های میانی و نهادهای اجتماعی، امکان تحقق قوانین برنامۀ توسعه را سلب کرده است. در این چارچوب، توسعه که از یک سو حاصل ذوب افق‌ها و اجماع رویکردی و از سوی دیگر محصول برهم‌کنش متعادل بازیگران اصلی نهادهای دولت، بازار و جامعه است، در سیطرۀ نوعی ناهمگرایی در ساحت نظر و عمل گرفتار آمده و رویکردی غیرفراگیر در قبال جامعه به‌عنوان مهم‌ترین رکن توسعه داشته است. این امر روایت حکمرانی ناهمگرا در ایران را بیشتر برجسته کرده است. این در حالی است که حکمرانی توسعه ماهیتی همگرا دارد. این همگرایی در دفاع از امر اجتماعی و موازنه‌سازی میان سه عرصۀ دولت، جامعه و بازار تعریف می‌شود.
براین‌اساس می‌توان رویکرد حکمرانی همگرا را نوعی سازوکار قدرت‌بخشیدن به جامعه در راستای کنترل قدرت نامحدود دولت و بازار و موازنه‌سازی قدرت در میان شرکای اجتماعی تعریف کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Governance Challenge of Development Plan Laws in Iran: Divergent Governance and Neglect of the Social Sphere

نویسندگان [English]

  • Saman Yousefvand 1
  • Sara Hemmat 2
1 Department of Socio-Cultural Governance, Faculty of Governance, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Social Researcher, PhD in Sociology of Economy and Development, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The objective of this investigation is to examine the governance of development in Iran by identifying the root causes of the failure to implement development plan laws.
Employing a critical realist approach and qualitative research methodology, the study is based on interviews with 15 participants. A three-stage classification process was employed to analyze the data. During the initial phase, 295 initial identifiers were extracted from the interview transcripts. In the second stage, these were consolidated into 25 themes and subsequently categorized into five main categories: (1) unfavorable structural-economic conditions, (2) instability and weak systems thinking in development planning processes, (3) fragmentation of the executive system, (4) anti-social and non-participatory governance, and (5) ineffective oversight structures. The findings indicate that despite the government’s persistent efforts to address societal issues through excessive legislation, structural expansions, and budget allocations, the dominance of hierarchical governance, the lack of engagement with society, and the exclusion of intermediary layers and social institutions have severely hindered the realization of development lawsDevelopment has been ensnared in a state of divergence between theory and practice in this context, as it is understood as a fusion of perspectives and a balanced interaction among important institutions of the state, market, and society. The governance approach has failed to adopt an inclusive stance toward society, which is the foundation of development. This underscores the prevalent pattern of divergent governance in Iran. However, development-oriented governance is inherently convergent, defined by its defense of the social sphere and by balancing power among the state, society, and market.
Thus, convergent governance can be interpreted as a mechanism that enables society to establish equilibrium among social partners and counterbalance the unbridled power of the state and market.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Convergence
  • Development Plan
  • Governance
  • Law
  • Social Sphere
  • State

مراجع

اندروز، مت، پریچت، لنت و وولکاک، مایکل (1399). توسعه به‌مثابۀ توانمندسازی حکومت. ترجمۀ جعفر خیرخواهان و مسعود درودی. تهران: روزنه.
توسلی، حمید (1387). ارائۀ هشت مدل عملیاتی در چرخۀ سیاست‌گذاری برای اجرای مطلوب سیاست‌ها. فصلنامۀ راهبرد یاس، 15، 74-96.
دنهارت، رابرت (1380). تئوری‌های سازمان دولتی. ترجمۀ مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد. تهران: صفار.
طالب، مهدی و عنبری، موسی (1385). دلایل ناکامی نظام برنامه‌ریزی توسعه در ایران عصر پهلوی دوم. نامۀ علوم اجتماعی، ۲۷، 181-204.
عنبری، موسی (1395). بختک توسعه و خواب ناآرام آبادی ما. فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 5(1)، 171-187. https://doi.org/10.22059/jisr.2016.58382
هاولت، رامش (1380). مطالعۀ خط‌مشی‌گذاری. ترجمۀ عباس منوریان و ابراهیم گلشن. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی تهران.
یوسف‌وند، سامان و طالب، مهدی (1397). گفتمان‌های مداخله‌ای توسعه در اجتماعات محلی. فصلنامۀ علمی پژوهش‌های روستایی، 9(2)، 168-181. http://dx.doi.org/ 10.22059/jrur.2017.241541.1164
Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2012). Why Nations Fail. Crown Publishing Group.
Anbari, M. (2016). The fate of development and the restless sleep of our population. Quarterly Journal of Social Studies and Research in Iran, 5(1), 171-187. (In Persian)
Andrews, M., Pritchett, L., & Woolcock, M. (2019). Development as Empowerment of Government. Translated by: J. Kheirkhahan & M. Dorudi. Tehran: Rozaneh. (In Persian)
Collier, P. (2007). The Bottom Billion. Oxford University Press.
Collier, P., & Hoeffler, A. (2004). Greed and grievance in civil war. Oxford economic papers, 56(4), 563-595.
Denhardt, R. (2001). Theories of public organization. Translated by: M. Alvani & H. Danaeifard. Tehran: Saffar. (In Persian)
Dye, T. (2002). Understanding public policy. New Jersey: Prentic Hall.
Easterly, W. (2006). The white man's burden. Penguin Books.
Fearon, J. D., & Laitin, D. D. (2003). Ethnicity, insurgency, and civil war. American Political Science Review, 97(1), 75-90. https://doi.org/10.1017/S0003055403000534
Howlett, R. (2001). A study of policy-making. Translated by: A. Manovarian & E. Golshan. Tehran: Tehran Public Administration Training Center Publications. (In Persian)
Huntington, S. P. (1968). Political Order in Changing Societies. Yale University Press.
Kaufmann, D., Kraay, A., & Zoido-Lobatón, P. (1999). Governance Matters. World Bank Policy Research Working Paper.
Kingdom, J. W. (1996). Agendas, alternatives, and public policies, (Vol. 45). Boston: Little, Brown.
Mauro, P. (1995). Corruption and Growth,’ Quarterly Journal of Economics, VoL 110, pp. 681-712., 1997. The Effects of Corruption on Growth, Investment and Government Expenditure A Cross 一 Country Analysis, Corruption and the Global Economy, 83-107. https://www.piie.com/publications/chapters_preview/12/4iie2334.pdf
North, D. C. (1990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge University Press.
Ostrom, E. (1990). Governing the commons: The evolution of institutions for collective action. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Pal, A. L. (2010). Beyond policy analaysis: Issue management in tyrbukent times (4th Ed.). Vekson Press.
Parsons, W. (1995). Public Policy: An Introduction to the Theory and Practice of Policy Analysis, Edward Elgar, the University of Michigan.
Rodrik, D. (2008). One economics, many recipes. Princeton University Press.
Rodrik, D., & Sabel. C. (2004). Industrial policy for the twenty-first century. Harvard University Press.
Rosenau, J. N. (1995). Governance in the Twenty-first Century. In Palgrave advances in global governance (pp. 7-40). London: Palgrave Macmillan UK.
Sachs, J. D. (2005). The end of poverty. Penguin Press.
Scott, J. C. (1998). Seeing Like a State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. Yale University Press.
Sen, A. (1999). Development as freedom. Oxford University Press.
Snellen, I. (2002). Conciliation of rationalities: the essence of public administration. Administrative Theory & Praxis, 24(2), 323-346. https://doi.org/10.1080/10841806.2002.11029357
Staley, S. R. (2006). Institutional considerations for sustainable development policy implementation: A US case study. Property Management, 24(3), 232-250.
Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and its discontents. W.W. Norton & Company.
Taleb, M., & Anbari, M. (2006). Reasons for the failure of the development planning system in Iran during the Pahlavi era. Social Sciences Letter, 27, 181-204. (In Persian)
Tavassoli, H. (2008). Presenting Eight Operational Models in the Policy-Making Cycle for the Optimal Implementation of Policies. Yas Strategy Quarterly, 15, 74-96. (In Persian)
UNDP (1997). Governance for Sustainable Human Development. United Nations Development Programme.
Wildavsky, A. (1979). The art and craft of policy analysis. London: Macmillanof Policy Analysis. London: Macmillan.
Yousefvand, S., & Taleb, M. (2108). Interventional Discourses of Development in Local Communities. Journal of Rural Research, 9(2), 168-181. http://dx.doi.org/10.22059/jrur.2017.241541.1164 (In Persian)
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 32
بهار و تابستان 1404
تیر 1404
صفحه 7-25

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار