تبیین عوامل اجتماعی دگردیسی شهر اسلامی در دوره معاصر با تأکید بر شهر تهران

نویسنده

گروه آموزشی تاریخ و جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل ، ایران.

چکیده

مسأله و هدف پژوهش حاضر، تبیین عوامل اجتماعی تطور و توسعه شهر تهران با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی در دوره‌های قاجاریه و پهلوی (1304-1321) است که طبق روش تحقیق کیفی از تحلیل تاریخی و تحلیل هرمنوتیک تفسیری به موازات یکدیگر بهره گرفته شده است. طبق یافته‌های تحقیق، مهم‌ترین و بنیادی‌ترین تغییرات اجتماعی تهران در دوره قاجاریه تجربه شده، دورانی که جمعیت شهر به سه برابر می‌رسد و تغییرات اجتماعی (نظیر تغییر الگوی زندگی ساکنان و هجوم عناصر و نمادهای غربی) منجر به تغییرات معماری و شکل‌گیری سبکی به نام سبک تهران در عین و ذهن افراد جامعه می‌گردد. از سوی دیگر، درپی سیاست‌های تجددگرایی سال‌های 1304-1321، شاهد شدت گرفتن ورود فرهنگ غربی به شکل بی‌سابقه‌ای در تهران هستیم. درواقع، مهمترین تغییرات اجتماعی و مواجه و رویارویی با ناشناخته‌ترین مسائل شهری در بین مردم، در این دوره در شهر تهران به عنوان یک شهر اسلامی (و یک واقعیت اجتماعی) بروز و نمود پیدا می‌کند. طبق نتایج تحقیق، ایجاد و تحول عوامل اجتماعی شهر تهران، با تأثیر گذاری عاملیت‌ها و عوامل سیاسی (داخلی و خارجی) و تعامل یکطرفه افراد در شهر با این ساختارها، بر مهمترین معیار‌ها و مؤلفه‌های شهر اسلامی نظیر نظم (برهم ریختن نظم اجتماعی سنتی و ارائه نظم جدید و ناآگاه)، کالبد اسلامی (اقتباس از معیار‌های غربی و نادیده گرفتن معیار‌های اسلامی و بومی) و وجود هویت توحیدی (چالش هویت سنتی-مذهبی با هویت مدرن و متکثر) به پیش رفته است و اجتماع شهری را با چالش‌های متعدد خرد و کلان مواجه کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the social factors of the transformation of the Islamic city in the contemporary period with emphasis on the city of Tehran

نویسنده [English]

  • Hassan Bakhshizadeh
Department of History and Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

The problem and aim of the present study is to explain the social factors of the evolution and development of Tehran, with an emphasis on the components of the Islamic city in the Qajar and Pahlavi periods (1304-1321), which, according to the qualitative research method, historical analysis and interpretative hermeneutic analysis have been used in parallel. According to the research findings, the most important and fundamental social changes in Tehran were experienced in the Qajar period, a period when the city's population tripled and social changes (such as changes in the lifestyle of residents and the influx of Western elements and symbols) led to architectural changes and the formation of a style called Tehran style in the eyes and minds of the people. On the other hand, following the modernist policies of the years 1304-1321, we are witnessing an unprecedented increase in the entry of Western culture in Tehran. In fact, the most important social changes and the confrontation with the most unknown urban issues among the people, are manifested and manifested in Tehran as an Islamic city (and a social reality) during this period. According to the research results, the creation and evolution of social factors in Tehran, with the influence of political agencies and factors (internal and external) and the one-sided interaction of individuals in the city with these structures, has advanced on the most important criteria and components of the Islamic city, such as order (disrupting the traditional social order and presenting a new and unconscious order), Islamic body (adapting Western criteria and ignoring Islamic and indigenous criteria), and the existence of monotheistic identity (challenging traditional-religious identity with modern and plural identity), and has confronted the urban community with numerous micro and macro challenges.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Explaining the Social Factors of the Transformation of the Islamic City in the Contemporary Period with Emphasis on the City of Tehran

مراجع

  • آروی، پیتر، همبلی، گوین و ملویل، چارلز (1371). سلسلۀ پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت کمبریج. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: طرح نو.
  • اشرف، احمد (1353). ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دورۀ اسلامی. نامۀ علوم اجتماعی، 1(4)، 7-49.
  • اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری. تهران: زمینه.
  • اقوامی قدم، عارف (1378). شهر، شهرسازی و مدرنیسم در ایران 1299-1320 ه.ش. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشکدۀ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران. استاد راهنما: دکتر سید محسن حبیبی.
  • ایمانی جاجرمی، حسین (1393). مقالاتی دربارۀ شهر اسلامی. ترجمه و تألیف مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
  • بابائی سالانقوچ، احسان، مسعود، محمد و محمدی، محمود (1393). تبیین یک چهارچوب مفهومی برای «شهر اسلامی». روش‌شناسی علوم انسانی، 20(80)، 109-140.
  • باور، سیروس (1389). نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران. تهران: فضا.
  • بمات، نجم الدین (1393). شهر اسلامی. ترجمۀ محمدحسین حلیمی. تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه.
  • بمانیان، محمدرضا (1385). عوامل مؤثر بر شکل‌گیری معماری و شهرسازی در دورۀ پهلوی اول.مدرس هنر، 1(1)، 1-8.
  • پیران، پرویز (1384). اندیشۀ ایرانشهر. مهر، 6، 8-22.
  • حبیبی، سید محسن (1378). فضاهای شهری، حیات واقعه‌ای و خاطره‌های جمعی. مجلۀ صفه، 28.
  • حبیبی، محسن (1368). دولت و توسعۀ تهران 1304-1320. مجلۀ محیط‌شناسی، 15(15)، 11-22. https://dor.isc/dor/20.1001.1.10258620.1368.15.15.2.2
  • حسنی، سید حمیدرضا (1388). هرمنوتیک علوم انسانی «درآمدی بر هرمنوتیک ویلهلم دیلتای». مجلۀ معارف اسلامی، 1(1)، 103-120.
  • دورکیم، امیل (1393). قواعد روش جامعه‌شناسی. ترجمۀ علی‌محمد کاردان. تهران: دانشگاه تهران.
  • زیباکلام، صادق (1403). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، 1320-1322. تهران: سمت.
  • صفری، سهیلا، یوسفی‌فر، شهرام و شیخ‌نوری، محمدامیر (1393). اعتراضات مردم به نوسازی شهری در دورۀ پهلوی اول (مطالعۀ اسناد عرایض مجلس شورای ملی-مجلس ششم تا هشتم تقنیه). تحقیقات تاریخ اجتماعی، 4(7)، 29-60.
  • عنبری، موسی (1395). نمادشناسی هویتی شهری در ایران با تأکید بر شهر تهران. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
  • فاضلی، نعمت‌الله (1396). زنانه‌شدن شهر با تأکید بر فضاهای شهر تهران. تهران: علمی و فرهنگی.
  • قاسمی، ایرج (1392). پیامدهای فضایی کالبدی چالش مدرنیته و مدرنیزاسیون در شهر تهران 1368-1388. رسالۀ دکتری. دانشکدۀ جغرافیای دانشگاه تهران با راهنمایی دکتر احمد پوراحمد.
  • قبادی، علیرضا (1393). ویژگی‌های شهر از منظر نهج‌البلاغه. تهران: مرکز چاپ نشر شهر. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
  • کاتوزیان، محمدعلی همایون (بی‎تا). جامعه و دولت در دورۀ رضاشاه. روزنامۀ کارگزاران.
  • کاتوزیان، محمدعلی همایون (1374). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی. ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
  • کلانتری، عبدالحسین و بخشی‌زاده، حسن (1398). تغییرات اجتماعی شهر تهران در دورۀ پهلوی اول. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 11(2)، 409-436. https://doi.org/10.22059/jrd.2019.76754
  • کلانتری، عبدالحسین و بخشی‌زاده، حسن (1399). معیار‌های عدالت اجتماعی در شهر اسلامی. فصلنامۀ علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 10(1)، 9-30. https://doi.org/22059/jstmt.2020.295303.1325
  • گیدنز، آنتونی (1377). جامعه‌شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشرنی.
  • مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران (1341). سمینار بررسی مسائل اجتماعی شهر تهران 1341. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
  • نقی‌زاده، محمد (1390). شهر آرمانی اسلام یا فضای حیات طیبه: بایسته‌های تحقق شهر اسلامی برمبنای نصوص دینی. تهران: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، موسسۀ نشر شهر‏.
  • هاشمی، عبدالرسول، ازکیا، مصطفی و موسوی، سید یعقوب (1401). مطالعۀ جامعه‌شناختی راهبردهای تهیدستان شهری برای بقا در شهر (مورد مطالعه: سرپرستان خانوارهای تهیدست شهر تهران). توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 14(2)، 511-528. https://doi.org/10.22059/jrd.2023.346654.668749

 

 

  • Abu-Lughod, J. L. (1987). The Islamic City-Historic Myth, Islamic Essence, and Contemporary Relevance. International Journal of Middle East Studies, 19(2), 155-176. Cambridge University Press.
    • Aghvami Ghadam, A. (1999). City, Urbanization and Modernism in Iran 1299-1320 AH. Master's Thesis, Faculty of Fine Arts, University of Tehran. Supervisor: Dr. Seyyed Mohsen Habibi. (In Persian)
    • Anbari, M. (2016). Symbolism of Urban Identity in Iran with Emphasis on the City of Tehran. Tehran: City Studies and Planning Center. (In Persian)
    • Arvey, P., Hambly, G., & Melville, C. (1992). The Pahlavi Dynasty and Religious Forces in Relation to Cambridge. Translated by: Abbas Mokhbar. Tehran: Tarh-e-No. (In Persian)
    • Ashraf, A. (1973). Historical Features of Urbanization in Iran during the Islamic Period. Social Sciences Journal, 1(4), 7-49. (In Persian)
    • Ashraf, A. (1979). Historical Obstacles to the Growth of Capitalism. Tehran: Zaman. (In Persian)
    • Babaei Salanqouch, E., Masoud, M., & Mohammadi, M. (1994). Explaining a conceptual framework for the "Islamic city". Methodology of the Humanities, 20(80), 109-140. (In Persian)
    • Bemanian, M. R. (2006). Factors affecting the formation of architecture and urban planning in the first Pahlavi period. Art Teacher, 1(1), 1-8. (In Persian)
    • Bamat, N. (2014). Islamic city. Translated by: M. H. Halimi. Tehran: Publication Organization of the Endowment and Charity Affairs Organization. (In Persian)
    • Bavar, S. (2010). A look at the emergence of new architecture in Iran. Tehran: Faza. (In Persian)
  • Berndtsson I, Claesson S, Friberg F, Öhlen J (2007). Issues about thinking phenomenologically while doing phenomenology. Journal of Phenomenological Psychology, 38(2), 256-277.
  • Braun, V., & Clarke, V. (2006) Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
  • Castelles, M. (1977). The urban question. Cambridge, the MIT Press.
    • Durkheim, E. (2014). Rules of Sociological Method. Translator: A. M. Kardan. Tehran: Tehran University Press. (In Persian)
    • Fazeli, N. (2017). Feminization of the City with Emphasis on the Spaces of Tehran City. Scientific and Cultural Publishing Company. (In Persian)
    • Ghasemi, I. (2013). Physical Spatial Consequences of the Challenge of Modernity and Modernization in Tehran City 1368-1388. PhD Thesis, Faculty of Geography, University of Tehran, Supervised by Dr. Ahmad Poura Hamad. (In Persian)
    • Ghobadi, A. R. (2014). Characteristics of the City from the Perspective of Nahjul Balagha. Tehran. City Printing and Publishing Center. Tehran: Tehran City Studies and Planning Center. (In Persian)
    • Giddens, A. (1998). Sociology. Translated by: M. Sabouri. Tehran: Ney Publishing House. (In Persian)
    • Habibi, M. (2009). Government and Development of Tehran 1921-1925. Environmental Journal, 15(15), 11-22. https://dor.isc/dor/20.1001.1.10258620.1368.15.15.2.2 (In Persian)
    • Habibi, S. M. (2000). Urban spaces, eventful life and collective memories. Soffe Magazine, 28. (In Persian)
  • Harvey, D. (1985). The urbanization of capital. Oxford, UK: Blaclwell.
  • Harvey, D. (2003). The Right to the City. International Journal of Urban and Regional Research, 27(4), 939-941.
    • Hashemi, A., Azkia, M., & Mousavi, S. Y. (2012). A Sociological Study of Urban Poverty Strategies for Survival in the City (Case Study: Heads of Poor Households in Tehran). Local Development (Rural-Urban), 14(2), 511-528. https://doi.org/10.22059/jrd.2023.346654.668749 (In Persian)
    • Hassani, S. H. R. (2009). Hermeneutics of the Humanities: An Introduction to Wilhelm Dilthey's Hermeneutics. Islamic Education Journal, 1(1), 103-120. (In Persian)
    • Imani Jajarami, Hossein (1994). Articles on the Islamic City. Translated and compiled by: Tehran City Studies and Planning Center. (In Persian)
    • Institute of Social Studies and Research, University of Tehran (1969). Seminar on the Study of Social Issues in Tehran, 1969. Publications of the Institute of Social Studies and Research, University of Tehran. (In Persian)
    • Kalantari, A., & Bakhshizadeh, H. (2019). Social Changes in Tehran City during the First Pahlavi Period. Local Development (Rural-Urban), 11(2), 409-436. https://doi.org/10.22059/jrd.2019.76754 (In Persian)
    • Kalantari, A., & Bakhshizadeh, H. (2019). Criteria of Social Justice in the Islamic City. Journal of Social Theories of Muslim Thinkers, 10(1), 9-30. https://doi.org/10.22059/jstmt.2020.295303.1325 (In Persian)
    • Katouzian, M. A. H. (1995). Iran's Political Economy from Constitutionalism to the End of the Pahlavi Dynasty. Translated by: M. R. Nafissi & K. Azizi. Tehran: Markaz Publishing. (In Persian)
    • Katouzian, M. A. H. (No date). Society and Government during the Reza Shah Period. Kargozaran Newspaper. (In Persian)
  • Lindseth, A., & Norberg, A. (2004). A phenomenological hermeneutical method for researching lived experience. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 18, 145–153. 
  • Miner-Romanoff, K. (2012). Interpretive and critical phenomenological crime studies: A model design. The Qualitative Report, 17(54), 1-32.
    • Naghizadeh, M. (2011). The Ideal City of Islam or the Space of Good Life: The Requirements for Realizing an Islamic City Based on Religious Texts. Tehran: Tehran Municipality Cultural and Artistic Organization, City Publishing Institute. (In Persian)
    • Piran, P. (2005). Iranshahr Thought. Mehr, Issue 6, winter. (In Persian)
  • Ricoeur, P. (1976). Interpretation theory, discourse and surplus of meaning. Fort Worth: University of Texas Press.
  • Ricouer, P. (1991). From Text to Action: Essays in Hermeneutics II. London: Athlone.
    • Safari, S., Yousefifar, Sh., & Sheikh Nouri, M. A. (2014). People's Protests against Urban Renovation in the First Pahlavi Period (Study of the Documents of the National Assembly's Petitions - the Sixth to the Eighth Legislative Assembly). Social History Research, 4(1), 29-60. (In Persian)
  • Weber, M. (1958). The City. Don Martindale and Gertrud Neuwirth, editors and translators. Glencoe, 111. Free Press.
    • Ziba Kalam, S. (2014). Political and Social Developments of Iran, 1322-1320. Tehran: Samt. (In Persian)

 

توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 32
بهار و تابستان 1404
تیر 1404
صفحه 99-121

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار