شهروندی محدود؛ احساس شکل گرفته در میان حاشیه‌نشینان شهر رشت

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jrd.2025.393233.668918

چکیده

در دهه­های اخیر حاشیه­نشینی از مهم‌ترین و پیچیده­ترین مسائل شهری بوده که آسیب‌های متعددی در ابعاد گوناگون در مدیریت شهری به همراه داشته است. این پژوهش با تأکید به تجربه­زیسته حاشیه‌نشینان به دنبال درکی عمیق از زندگی پر چالش آنهاست.
رویکرد پژوهشی مطالعه حاضر پدیدارشناسی است. براساس منطق نمونه‌گیری هدفمند و همچنین نمونه­گیری در دسترس، با 34 نفر از حاشیه­نشینان چهار منطقه حاشیه­نشین شهر رشت؛ مصاحبه به عمل آمد.
یافته‌های این مطالعه نشان داد که پدیده احساس شهروندی محدود با شکل­گیری احساساتی نظیر ناامنی، تبعیض، بیگانگی، خودباختگی و خشم، تفوق این احساس را در بین حاشیه­نشینان قوام می­بخشد و پیامدهای همچون تشدید فقر شهری، طرد اجتماعی، فرسایش سرمایه اجتماعی برون‌گروهی، نارضایتی اجتماعی و کشمکش در زیست شهری در محیط شهری پدیدار می­سازد.
نتیجه اینکه آنچه که در فضای شهر رشت، کاملاً مشهود هست آن است که پراکندگی محله­های حاشیه­نشین سبب شده هویت شهروندی واحد و عادلانه در این شهر شکل نگیرد. بی­توجهی مسئولان نسبت به تغییر زندگی مناطق حاشیه­ای موجب تسلط احساس ناخوشایند شهروندی محدود در بین آنان شده است. این احساس با تخریب انسجام شهری، بافت اجتماعی را شهر به فضایی پر از نارضایتی، تنش و ناهمگونی تبدیل کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Limited Citizenship The Feeling Created Among the Marginalized People of Rasht City

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Tavakolirad 1
  • Gholamreza Ghaffari 2
1 Department of Social Sciences, Faculty of Law and Social Sciences, Payame Noor Universtiy, Tehran, Iran
2 Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran,Tehran, Iran.
چکیده [English]

In recent decades, marginalization has been one of the most important and complex urban issues that has caused numerous damages in various dimensions in urban management. This research, emphasizing the lived experience of marginalized people, seeks a deep understanding of their challenging lives.
The research approach of the present study is phenomenological. Based on the logic of purposeful sampling and also available sampling, interviews were conducted with 34 marginalized people from four marginalized areas of Rasht city.
The findings of this study showed that the phenomenon of limited citizenship by forming feelings such as insecurity, discrimination, alienation, self-destruction and anger, reinforces the dominance of this feeling among marginalized people and produces consequences such as intensification of urban poverty, social exclusion, erosion of outgroup social capital, social dissatisfaction and conflict in urban life in the urban environment.
The result is that what is clearly evident in the urban space of Rasht is that the dispersion of the marginal neighborhoods has prevented the formation of a unified and just citizenship identity in this city. The inattention of the authorities to the changing lives of the marginal areas has led to the dominance of an unpleasant feeling of limited citizenship among them. By destroying urban cohesion, this feeling has transformed the social fabric of the city into an atmosphere full of dissatisfaction, tension, and heterogeneity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • City
  • limited Sense of Citizenship
  • Marginalization
  • Phenomenology
  • Rasht

مراجع

احمدی، حبیب و ایمان، محمدتقی (۱۳۸۴). فرهنگ فقر، حاشیه‌نشینی و گرایش به رفتار بزهکارانه در میان جوانان حاشیه‌نشین ده پیاله شیراز در سال ۱۳۸۳. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم‌انسانی)، 19(2): ۹۹-۱۱۸.
باقری میاب، شهلا و کریمی کیا، محمدصادق (۱۴۰۰). مدل‌یابی خط‌مشی‌گذاری فرهنگی پدیده حاشیه‌نشینی در اهواز. توسعه محلی، 13(26): 56ـ584.  https://doi.org/10.22059/jrd.2022.334052.668694
براهویی، آرزو و همکاران (۱۴۰۰). بررسی جامعه‌شناختی تأثیر حاشیه‌نشینی بر مدیریت شهری (مطالعة موردی: ناحیة کریم‌آباد شهر زاهدان). مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای، 2(2): 25ـ44.
بهمنی، سجاد و همکاران (۱۳۹۸). فهم فرایند شکل‌گیری تجربه حاشیه‌نشینی بر اساس نظریه داده‌بنیاد (مورد مطالعه: محله‌های ملاشیه و تل برمی خوزستان). توسعه اجتماعی، 14(2): 127ـ158.
بهمنی، سجاد، ملتفت، حسین (۱۳۹۹). اهواز؛ روایت پیدایش حاشیه‌ها بر پیکر یک کلان‌شهر، یک مطالعه داده‌بنیاد. جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2(3): 86ـ144. HTTPS://DOI.ORG/10.34785/J016.2021.701
پارساپژوه، سپیده (۱۳۸۱). نگرشی از درون به پدیده حاشیه‌نشینی مطالعه موردی: اسلام‌آباد کرج. رفاه اجتماعی، 2(6): 161ـ197.
ربانی، رسول و ربیعی، کامران (۱۳۸۹). حاشیه‏نشینی و فضای شهری: بازتولید اجتماع غریبه‌ها، مطالعه موردی محلة عرب‏های ملک شهر اصفهان. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 1(3): 43ـ63.
ساروخانی، باقر (1370). درآمدی بر دایره المعارف علوم اجتماعی. تهران: کیهان. 
کوزر، لیوئیس (1387). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.
گنجی، مرتضی (1401). گزارش حاشیه­نشینی (اسکان غیررسمی) در ایران، رویکردها، سیاست­ها و اقدامات. تهران: دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
ملک افضلی، علی‌اصغر و همکاران (۱۳۹۷). بررسی شاخصه‌های توسعه پایدار در محله‌های حاشیه‌نشین (مطالعه موردی: محله قلعه کامکار قم). شهر پایدار، 1(3): 81ـ94. https://doi.org/10.22034/jsc.2018.89751
نقدی، اسداله و زارع، صادق (۱۳۹۱). حاشیه‌نشینی به‌مثابه آپاندیسیت شهری (مورد مطالعه: جعفرآباد– کرمانشاه). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 2(5): 65ـ81.
نقدی، اسد­اله و صادقی، رسول (۱۳۸۵). حاشیه‌نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان). رفاه اجتماعی، 5(20): 213ـ234.
وصالی، سعید و قاسمی‌نژاد، ابوذر (۱۳۹8). مطالعة داده‌بنیاد حاشیه‌نشینی و توسعة اجتماعی (شناسایی شرایط مداخله‌گر، راهبردها و پیامدهای تحقق‌نیافتگی توسعة اجتماعی در بین حاشیه‌نشینان پاکدشت). توسعة­ اجتماعی، 14(2): 93ـ126. https://doi.org/10.22055/qjsd.2020.15402
 
Ahmadi, H& . Iman, M. T. (2005). Culture of poverty, marginalization and tendency to criminal behavior among marginalized youth of Deh Piyaleh, Shiraz in 2004. Research Journal of University of Isfahan(Human sciences).19(2): 99-118 (In Persian)
Aldering, M. Sherine, S. Fadwa, k. (2016). Affordable Housing as a Method for Informal Settlements Sustainable Upgrading. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 223:126-133. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2016.05.330.
Alexander, David. (2002). principles of Emergency and Managements. Oxford University Press.
Amiri, Azadeh & et al. (2009). Marginalization as a challenge for sustainable urban development (with emphasis on the metropolis of Ahvaz). Geography, 4(13): 113-133. (In Persian)
Bagheri Miyab, Shahla and Karimi Kia, Mohammad Sadeq (2022). Modeling Cultural Policy in the Slums of the City of Ahvaz.  Community Development, 13(26): 56-584. https://doi.org/10.22059/jrd.2022.334052.668694.  (In Persian)
Bahmani, Sajad & et al (2019). Understanding the Process of Emerging Experience of Slum Base on Grounded Theory (Case Study: Malashieh and Tal Bormi of Khuzestan). Social Development, 14(2): 127-158. https://doi.org/10.22055/qjsd.2020.27261.1796. (In Persian)
Bahmani, Sajad & Moltafat, Hossein (2020). Ahvaz; Narrative of the emergence of the margins on the body of a metropolis, a data-based study. Sociology of Culture and Art, 2(3): 86-144. HTTPS://DOI.ORG/10.34785/J016.2021.701. (In Persian)
Barahooee, Arezoo & et al. (2021). A sociological study of the impact of marginalization on urban management (case study: Karimabad district of Zahedan city). Sustainable Urban & Regional Development Quarterly, 2(2): 25-44. (In Persian)
Butler, W.E. (1976). urban sociology. New York: HarperCollins.
Coser, Lewis (2007). The Life And Thought Of Great Sociologists. Translated by Mohsen Salasi. Third edition. Tehran: Elmi publications. (In Persian)
Dahal, S. Nepal, S. Schuett, M. A. (2013). Examining Marginalized Communities and Local Conservation Institutions: The Case of Nepal’s Annapurna Conservation Area. Environmental Management. 53(1):219-230. http://dx.doi.org/10.1007/s00267-013-0204-8.
Dikeç, M. & Gilbert, L. (2002). Right to The City: Homage or a New Societal Ethics? Capitalism Nature Socialism.13(2): 58-74. http://dx.doi.org/10.1080/10455750208565479.
Flacke, J. Sliuzas, R. (2011). Modeling Informal Settlement Growth in Dar es salaam, Tanzania. The Netherlands: Abebe, Fikreselassie Kassahun Enschede.
Ganji, Morteza (2022). Report on Marginal Settlement (Informal Settlement) in Iran, Approaches, Policies and Measures. Tehran: Social Studies Office, Research Center of the Islamic Consultative Assembly. (In Persian)
Gilbert, P. & Allan, S. (1998). The role of defeat and entrapment (arrested flight) in depression: an exploration of an evolutionary view. Psychological medicine. 28(3): 585-595. https://doi.org/10.1017/s0033291798006710 
Kasara, J. D. Lindsay, G. (2011). Aerotorpolis: The Way Well Live Next. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Khalifa , Marwa A. (2015). Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatorydevelopment. Ain Shams Engineering Journal. 6(4):1151-1159. https://doi.org/10.1016/j.asej.2015.04.008.
Lawrence ,T. & Anthony, M.J.Y. (1994). Causality in the Suburbanization of Population and Employment. Journal of Urban Economics. 35(1):105-11 https://doi.org/10.1006/juec.1994.10068.
Malek Afzali, Ali Asghar& et al (2018).  Study of sustainable development indicators in marginalized neighborhoods Case study: Qaleh Kamkar Qom neighborhood. Journal Sustainable City, 1(3): 81-94. https://doi.org/10.22034/jsc.2018.89751. (In Persian)
Melanie, L. (2014). Constructing ordinary places: Place-making in urban informal settlements in Mexico. Progress in Planning, 94(3): 1-53. https://doi.org/10.1016/j.progress.2013.05.003.
Mills, E.S. Price, R.(1984). Metropolitan suburbanization and central city problems. Journal of Urban Economics. 15(1): 1-17. https://doi.org/10.1016/0094-1190(84)90019-6.
Naqdi, AsadAllah & Sadeghi, Rasoul (2006). Marginalization as a challenge for sustainable urban development (with emphasis on the city of Hamadan). Social Welfare Quarterly, 5(20): 213-234. (In Persian)
Naqdi, Asadollah & Zare, Sadegh (2012). Marginalization as Urban Appendicitis (Case Study: Jafarabad-Kermanshah). Regional Planning, 2(5): 65-81. (In Persian)
Parsapajouh, Sepideh (2002). An insider's view of the phenomenon of marginalization, case study: Islamabad, Karaj. Social Welfare Quarterly, 2(6): 161-197. (In Persian)
Rabbani, Rasoul  Rabie, Kamran (2010). Slum-Dwelling and Community Estrangement: The Case of the Arab District of Malekshahr in Isfahan. Iranin Journal of Social Problems, 1(3): 43-63. (In Persian)
Sarukhani, Baqir (1991). An Introduction to the Encyclopedia of Social Sciences. Tehran: Kayhan. (In Persian)
Shaw, C.R. McKay, H, D. (2012). The social disorganization theory. Center for Spatially Integrated Social Science. Retrieved from: www.csiss.org/classics/content/66.
Turner, B.S. (1994). Commentary. In Citizenship Rights: A Critical Concept. Vol. 1, London & New York: Routledge.
Vasárus, G.L. & Lennert, J. (2022). Suburbanization within City Limits in Hungary-A Challenge for Environmental and Social Sustainability. Sustainability. 14(14): 2 -19. https://doi.org/10.3390/su14148855
Vesali, Said & Ghaseminezhad, Abozar (2019). Study of Marginalization and Social Development Grounded Theory (Identifying the Interventionist Conditions, Strategies, and Consequences of the Unrealized Social Development among Pakdasht Marginalizations). Social Development.14(2):93-126. https://doi.org/10.22055/qjsd.2020.15402. (In Persian)
Wojnar, d. & Swanson, K.M. (2007). Phenomenology: an exploration. Journal of holistic nursing. 25(3): 172-180. https://doi.org/10.1177/0898010106295172
 
 
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 31
پائیز و زمستان 1403 در حال تکمیل
اسفند 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار