عوامل مؤثر بر شکست بهره‌برداری ذی‌نفعان از شبکۀ آبیاری و زهکشی هلیلان ایلام (مورد مطالعه: روستاهای بهره‌بردار از شبکۀ آبیاری و زهکشی هلیلان استان ایلام)

نویسندگان

1 گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ابهر، ایران

10.22059/jrd.2025.384265.668881

چکیده

هدف این پژوهش، واکاوی مؤلفه‌ها و فرایندهای تعیین‌کنندۀ عملکرد تعاونی آب‌بران از منظر کشاورزان و کارشناسان محلی است تا با ارائۀ یک نظریۀ زمینه‌ای و مدل پارادایمی با رویکرد داده‌محور، سامان‌دهی نظام موجود بهره‌برداری از آب کشاورزی، برای استفادۀ مطلوب از منابع آب میسر شود.
از روش تحقیق گراندد تئوری و فنون گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبۀ عمیق و مصاحبۀ گروه متمرکز استفاده شد. تحلیل داده‌ها با کدگذاری صورت پذیرفت. داده‌ها از طریق چهار نشست مصاحبۀ گروه متمرکز با 32 نفر از بهره‌برداران شبکۀ آبیاری هلیلان استان ایلام و مصاحبه با 10 کارشناس ادارات دولتی جمع‌آوری شد.
شرایط زمینه‌ای شامل 9 مقوله، شرایط مداخله‌گر شامل 3 مقوله، شرایط علی شامل 13 مقوله، راهبرد بهره‌برداران شامل 3 مقوله و پیامدها شامل 7 مقوله است. مهم‌ترین شرایط علی شامل «نبود سیاست‌گذاری مشخص در قوانین مرتبط با مشارکت مردم در مدیریت منابع آب»، «نحوۀ عملکرد و میزان هماهنگی دستگاه‌های دولتی» و «عدم استقبال کشاورزان از عضویت در تعاونی آب‌بران» بود. همچنین شرایط زمینه‌ای و مداخله‌گر مانند «وجود خرده‌مالکی و عدم یکپارچگی اراضی»، «تأثیر منفی تجربۀ شرکت سهامی زراعی در گذشته»، «مشکل کمبود آب» و «کاهش اعتماد بهره‌برداران به دولت» مقوله‌های اصلی مدل پارادایمی بودند.
روابط منطقی بین این مقوله‌ها با مقولۀ هسته‌ای پژوهش که «شکست کارکردی نظام بهره‌برداری در شبکۀ آبیاری هلیلان» بود، به‌عنوان فرایندهای منتج به بروز مقولۀ هسته‌ای و پیامدهای این فرایند تشریح و در قالب مدل ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Factors Affecting the Failure of the Stakeholders of the Holeylan Irrigation and Drainage Network in Ilam (Case Study: Villages Benefiting from the Holeylan Irrigation and Drainage Network in Ilam Province)

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Kalantar 1
  • Khadijeh Safiri 2
  • Iraj Saei Arasi 3
1 1. Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 Department of Social Sciences, Faculty of Social and Economic Sciences, Alzahra University, Tehran
3 Department of Social Sciences, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Abhar Branch, Abhar, Iran
چکیده [English]

The purpose of this research is to analyze the perspective of farmers and pertinent local experts regarding the parameters and processes that influence the performance of Abbaran cooperatives. The objective is to optimize the current system of agricultural water utilization by presenting a contextual theory and a paradigm model that is data-oriented.
The current research methodology is grounded theory, and data is collected through in-depth interviews and focus group interviews. Coding was employed to conduct data analysis. This investigation is conducted through four focus group interviews with 32 consumers of the Holeylan irrigation network in Ilam province and interviews with 10 experts from pertinent government departments.
The intervention conditions consist of 3 categories, the causal conditions consist of 13 categories, the context conditions consist of 9 categories, the exploiters’ strategies consist of 3 categories, and the outcomes consist of 7 categories. “The lack of specific and clear policy in the laws related to public participation in water resource management,” “the performance and coordination level of relevant governmental agencies,” and “the lack of farmers' willingness to join Abbaran cooperatives” were identified as the most significant causal conditions. The main categories of the paradigmatic model are context and intervening conditions, including “the existence of smallholder ownership and lack of land integrity,” “the negative impact of the experience of the previous agricultural joint stock company's in the region,” “the problem of water scarcity,” and “the reduction of exploiters’ trust in the government.”
The core category of the research, which was “functional failure of the Abbaran cooperatives in Holeylan irrigation network,” was logically related to these categories. The processes that led to the emergence of the core category and the resulting consequences have been described and presented in the form of a model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abbaran Cooperative
  • Focus Group Interview
  • Grounded Theory
  • Holeylan
  • Stakeholders

مراجع

ابوالمعالی، خدیجه (1390). پژوهش کیفی از نظریه تا عمل. چاپ اول. تهران: علم.
ازکیا، مصطفی و زارع، عادل و ایمانی، علی (1395). رهیافت‌ها و روش‌های تحقیق کیفی در توسعۀ روستایی. چاپ سوم. تهران: نشرنی.
بلیکی، نورمن (1393). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نشرنی.
تقی‌پور، میلاد؛ عباسی، عنایت؛ چیذری، محمد و حیدری، علی‌قلی (1392). تحلیل نگرش کشاورزان شهرستان گچساران نسبت به تشکیل تعاونی‌های آب‌بران. تعاون و کشاورزی، 2(6)، 1-22.‌
تنهایی، حسین ابوالحسن (1388). هربرت بلومر و کنش متقابل‌گرایی نمادی. چاپ اول. تهران: بهمن برنا.
تنهایی، حسین ابوالحسن، نکهت، جواد و حسینی‌فر، مریم‌السادات (1395). شیوۀ پایان‌نامه نویسی با راهبردهای قیاسی، استقرایی و کنش‌پژوهی. چاپ دوم. تهران: بهمن‌برنا.
جابری، سمیرا؛ مهراب قوچانی، امید و غنیان، منصور (1398). واکاوی نگرش و تمایل به مشارکت کشاورزان نسبت به استقرار تشکل آب‌بران در شهرستان دهلران. تعاون و کشاورزی، 8(29)، 109-130.‌
چشمی، محمد و احمدی سیدآبادی، سمیه (1395). نقش جامعه‌شناسی آب در مدیریت مصرف و کاهش بحران آب. کنگرۀ علوم و مهندسی آب و فاضلاب ایران.
حیدری، نادر؛ دهقانی سانیج، حسین و علائی تفتی، مسعود (1396). مدیریت تقاضا و مصرف آب کشاورزی در ایران. چاپ اول. تهران: کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران.
دانش‌مهر، حسین (1402). زایل‌شدن ظرفیت‌های توسعۀ محلی در استان کردستان (ارائۀ نظریۀ داده‌بنیاد در حوزۀ مدیریت منابع آب). توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 15(1)، 117-133. https://doi.org/10.22059/jrd.2023.363971.668812
دستورالعمل توسعۀ مدیریت مشارکتی منابع آب (1397). قابل‌دسترسی در: https://www.mzrw.ir/cs/Circulars/39/45
زند حسامی، حسام و فرهادی، کاوه (1396). بازاندیشی در نظام آینده‌اندیشی (مطالعۀ موردی: آب). فصلنامۀ علوم اجتماعی، 24(77)، 314-360. https://doi.org/10.22054/qjss.2018.18133.1464
ساروخانی، باقر (1402). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. چاپ اول. ویراست دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سفیری، خدیجه (1394). روش تحقیق کیفی. چاپ اول. تهران: برآیند پویش.
شکوری، علی (1393). سیاست‌های توسعۀ کشاورزی در ایران. چاپ هفتم. تهران: سمت.
شهبازی، علی‌رضا (1388). بررسی نارسایی‌های موجود در اصلاح مدیریت آب در شبکه‌های آبیاری و زهکشی. دوازدهمین همایش کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران.
شیانی، ملیحه؛ محمدی قره‌قانی، محمدعلی و زارع، حنان (1399). سرمایۀ اجتماعی کار و تولید، بهره‌وری و توسعۀ اقتصادی-اجتماعی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 9(1)، 187-213. https://doi.org/10.22059/jisr.2019.273322.807 ‌
عباس‌زاده، محمد، علیزاده اقدم، محمدباقر و اسلامی بناب، سید رضا (1391). بررسی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و آنومی اجتماعی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(1)، 145-172.‌ https://doi.org/10.22059/jisr.2012.36551
عباسی، نادر (1387). اصلاح و بهینه‌سازی شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کرج: مؤسسۀ تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی.
غلامرضایی، سعید، موسوی، زینب و رحیمیان، مهدی (1392). بررسی موانع اداری-سیاستی مشارکت بهره‌برداران حوزۀ سد کزنار در تشکیل تعاونی آب‌بران. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 5(2)، 103-116. https://doi.org/10.22059/jrd.2013.50586
فاضلی، محمد (1389). ارزیابی تأثیرات اجتماعی سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها. چاپ اول. تهران: جامعه‌شناسان.
فانی حق، عبدالکریم، جعفری بی‌بالان، بهیه و ابوترابی، میرجمال‌الدین (1387). بررسی تجارت مجازی آب محصولات راهبردی کشاورزی در ایران. کنفرانس بین‌المللی بحران آب.
فلاح رستگار، عبدالرضا، یوسفی، مریم و هزارخانی، مهرناز (1390). نقش مدیریت سنتی و مدرن آب در مشارکت مردمی در مراحل برنامه‌ریزی، احداث و بهره‌برداری شبکه‌های آبیاری و زهکشی. همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب.
فلیک، اووه (1394). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشرنی.
متوسلی، محمود، سمیعی‌نسب، مصطفی و نیکونسبتی، علی (1394). نگاهی به رویکردهای بدیل: نهادگرایی و مکتب اتریش. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
محمدپور، احمد (1397). ضد روش: زمینه‌های فلسفی و رویه‌های علمی در روش‌شناسی کیفی. ویراست دوم. قم: لوگوس.
سبزه‌ای، محمدتقی و کولیوند، شکیبا (1396). بررسی جامعه‌شناختی مسئلۀ اجتماعی آب در ایران با نگرش توسعۀ پایدار. فصلنامۀ علوم اجتماعی (دانشگاه علامه طباطبایی)، 24(77)، 404-434.‌ https://doi.org/10.22054/qjss.2017.7924
منتظر، علی‌اصغر و حیدری یان، سید احمد (1379). رهیافت نوین در انتقال مدیریت شبکه‌های آبیاری. دهمین همایش کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران، تهران.
مورگان، دیوید ال (1394). فوکوس گروه به‌مثابۀ پژوهش کیفی. ترجمۀ نصرت فتی. تهران: نشرنی.
نبوی، سید حسین، مصطفائی، سورن و ارشاد، فرهنگ (1401). مواجهۀ صاحب‌نظران ایرانی با نظریۀ «استبداد شرقی» با نگاهی به ایران پیشامدرن مطالعه‌ای در «تاریخ‌نگاری میدانی». مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 18(67)، 11-38. https://doi.org/10.22034/jcsc.2021.135390.2213
وثوقی، منصور و محمدی، احمد (1391). بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر در مدیریت جمعی منابع آب در روستاهای فریدون‌کنار. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 4(2)، 47-74. https://doi.org/10.22059/jrd.2013.30286
ویتفوگل، کارل (1391). استبداد شرقی: بررسی تطبیقی قدرت تام. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: ثالث.
هاشمی، سید ضیاء، فولادیان، مجید، میرمحمدتبار، سید احمد، تیموری، محمود و تیموری، مصطفی (1401). بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تعاونی‌ها در ایران: مطالعه‌ای فراتحلیل. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 14(1)، 27-54. https://doi.org/10.22059/jrd.2022.340085.668708
Abbasi N. (2008). Improvement and optimization of irrigation and drainage networks. Tehran: Institute of Agricultural Technical Research and Engineering Ministry of Jihad Agriculture (In Persian)
Abbaszadeh, M., Alizadeh Aghdam, M., & Eslami Bonab, S. (2012). A Studying the Relations Between Social Capital and Social Anomy. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 1(1), 145-172. https://doi.org/10.22059/jisr.2012.36551 (In Persian)
Abolmaali, Kh. (2012). Qualitative research from theory to practice. Tehran: Elm. (In Persian)
Azkia, M., Zare, A., & Imani A. (2016). Approaches and methods of qualitative research in rural development (3rd Ed.). Tehran: Ney. (In Persian)
Blaikie, N. (2014). Designing Social Research: The Logic of Anticipation‌. Translated by: H. Chavoshian. Tehran: Ney. (In Persian)
Chambers, R. (1988). Managing canal irrigation: practical analysis from south Asia. Institute of Development Studies University of Sussex U.K.
Cheshmi, M., & Ahmadi Seydabadi, S., (2016). The sociological role of water in managing water consumption and mitigating the water crisis. Iran Water and Wastewater Science and Engineering Congress. (In Persian)
Daneshmehr, H., (2023). Loss of Indigenous Development Capacities in Kurdistan Province (Presentation of Grounded Theory in Water Resources Management). Journal of Community Development (Rural and Urban), 15(1), 117-133. https://doi.org/10.22059/jrd.2023.363971.668812 (In Persian)
Fallah Rastegar, A., Yoosefi, M., & Hezarkhani, M. (2012). The role of traditional and modern water management in public participation in the planning, construction and operation of irrigation and drainage networks. In International Conference on Traditional Knowledge of Water Resources Management‌. (In Persian)
Fani Hagh, A., Jafari Bibalan, B., & Abootorabi, M., (2008). Investigating the virtual water trade of strategic agricultural products in Iran. International Conference on Water Crisis. (In Persian)
Fazeli, M. (2013). Social impact assessment of policies, programs and plans (1st Ed.). Tehran: Sociologists. (In Persian)
Flick, U. (2012). An Introduction to Qualitative Research. Translated by: H. Jalili. Tehran: Ney. (In Persian)
Gholamrezaei, S., Mousavi, Z., & Rahimian, M., (2013). Study of policy and administrative barriers in beneficiary's participation in Keznar Dam Water use cooperative. Journal of Community Development (Rural and Urban), 5(2), 103-116. https://doi.org/10.22059/jrd.2013.50586 (In Persian)
Jaberi, S., Mehrab Ghochani, O., & Ghanian, M. (2019). Examining the Attitude and Tendency of Farmers toward Participation in the Establishment of WUAs in Dehloran Township. Cooperative and Agriculture Journal, 8(29), 109-133.‌ (In Persian)
Guidelines for the development of cooperative water management (2020). Available at: https://www.mzrw.ir/cs/Circulars/39/45 (In Persian)
Hashemi, S. Z., Fooladian, M., Mirmohammadtabar, S. A., Teimoori, M., & Teimoori, M., (2022). Investigating the Factors Affecting the Cooperatives Success in Iran: A Meta-Analytical Study. Journal of Community Development (Rural and Urban), 14(1), 27-54. https://doi.org/10.22059/jrd.2022.340085.668708 (In Persian)
Heidari, N., Dehghani Sanij, H., & Alaei Tafti, M. (2016). Management of agricultural water demand and consumption in Iran. National Committee for Irrigation and Drainage of Iran. Tehran. (In Persian)
Mohammadpour, A. (2018). Counter-method the philosophical underpinnings and practical procedures of qualitative methodology (2nd Ed.). Tehran: Logos.(In Persian)
Montazer, A., & Heidarian, A. (2001). A new approach in transfer management of irrigation networks. Tenth Conference of the National Irrigation and Drainage Committee of Iran. Tehran. (In Persian)
Morgan, D. L. (2015). Focus groups as qualitative research. Translated by: N. Fata. Tehran: Ney. (In Persian)
Motevasseli, M., Sami’e Nassab, M., & Nikoonesbati A. (2016). A look at alternative approaches: institutionalism and the Austrian doctrine. Tehran: Imam Sadegh University. (In Persian)
Ostrom, E. (2025). Doing institutional analysis digging deeper than markets and hierarchies. In Handbook of New Institutional Economics (pp. 73-102). Cham: Springer Nature Switzerland.
Ostrom, E. (2010). Beyond markets and states: polycentric governance of complex economic systems. American Economic Review, 100(3), 641-672.
Pant, N. (2007, May). PIM/IMT: Conditions of success in large canal systems of India. In 4th Asian Regional Conference & 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, Tehran, Iran, 2nd-5th May. https://civilica.com/doc/14853
Sabzei, M., & Koulivand, Sh. (2018). Sociological study of the social problem of water in Iran with a sustainable development perspective. Allameh Tabatabai University Social Sciences Quarterly, 24(77), 405-433. https://doi.org/10.22054/qjss.2017.7924 (In Persian)
Safiri, Kh. (2015). Qualitative research methods (1st Ed.). Tehran: Barayand Pooyesh. (In Persian)
Saroukhani, B. (2014). Research methods in social sciences (1st Ed.). Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. (In Persian)
Shahbazi, A. (2010). Investigating the shortcomings in water management improvement in irrigation and drainage networks. Twelfth Conference of the National Irrigation and Drainage Committee of Iran. (In Persian)
Shaini, M., Mohammadi Gharehghani, M. A., & Zare, H. (2020). Social Capital in Work Place, Productivity and Socio-Economic Development. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 9(1), 187-213. https://doi.org/10.22059/jisr.2019.273322.807 (In Persian)
Shakoori A. (2014). Agricultural development policies in Iran. Tehran: Samt. (In Persian)
Taghipour, M., Abbasi, E., Chizari, M., & Heidari, A. Q. (2015). Identification of membership consequences in water users associations (Case study: Lishter Plain, Gachsaran Township). Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Research, 2(6), 1-22. (In Persian)
Tanhai, H. (2009). Herbert blumer and Symbolic Interactionism. First edition. Tehran: Bahman Borna. (In Persian)
Tanhai, H., Nak-hat, J., & Hosseinifar, M. (2016). Thesis writing method with deductive, inductive and action research strategies (2nd Ed.). Tehran: Bahman Borna. (In Persian)
Vosoughi, M., & Mohammadi, A. (2013). A Study of the Socio-economic factors affecting the collective management of water resources in Fereidoonkenar’s rural. Journal of Community Development (Rural and Urban), 4(2), 47-74. https://doi.org/10.22059/jrd.2013.30286 (In Persian)
Witfogel, K. (2012). Eastern authoritarianism: a comparative study of total power. Translated by: M. Salassi. Tehran: Saless. (In Persian)
Zand Hessami, H., & Farhadi K. (2018). Re-thinking in the Future-Thinking System (Case Study: Water). Social Sciences Quarterly, 24(77), 314-360. https://doi.org/10.22054/qjss.2018.18133.1464 (In Persian)
 
توسعه محلی (روستائی-شهری)
دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 31
پائیز و زمستان 1403 در حال تکمیل
اسفند 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار